Stemmen horen komt vaak voor. Net zo vaak als dyslexie. Het wordt pas een probleem als de stemmen vervelend zijn, of bedreigend, of als ze continu tegen je praten.
Psychiater Dirk Corstens leert mensen met stemmen om te gaan. Hij legt uit wat stemmen zijn, en wat ze willen.
Wanneer komt iemand naar jou omdat hij stemmen hoort?
Als hij niet met die stemmen om kan gaan en daar hulp bij wil.
Hoeveel mensen horen stemmen?
Ongeveer tussen de 2 en 10 procent van de bevolking, dus best veel. Maar de meeste mensen kunnen daar mee omgaan. Een derde zoekt hulp, onder andere bij ons maar ook bij anderen, bijvoorbeeld paranormale genezers, gebedsgenezers, van alles.
Dus mensen gaan daar niet meteen mee naar een psychiater?
Niet altijd. Hoewel veel mensen die stemmen horen al snel denken, dat ze gek zijn. Als ze er dan over praten met anderen, schrikken die er soms nóg erger van. Vaak wordt iemand dan naar een psychiater geduwd. Dat is op zich niet zo slecht, maar ze krijgen vaak te horen dat ze een stoornis hebben, een ziekte. En dáár gaat het wat mij betreft vaak fout.
Als mensen stemmen horen, noemen ze dat vaak ‘schizofrenie’
Welke stoornis noemen ze dan?
Meestal schizofrenie.
Hoeveel psychiaters in Nederland zeggen tegen iemand die stemmen hoort, dat het schizofrenie is, denk jij?
Ik denk dat veel psychiaters en psychologen nog niet zo goed weten hoe ze iemand kunnen benaderen die stemmen hoort. Dat je ook met iemand kunt práten over z’n stemmen. Dat je daar uitvoerig op in kunt gaan en dat er ook heel veel verschillen zijn. Dat mensen daar ook wel degelijk wat dingen over te vertellen hebben. En dat als je daarover gaat praten, dat je niet iets ergs veroorzaakt.
Ik heb al heel wat mensen gezien die stemmen horen en meestal vinden ze het heel prettig om bevraagd te worden. Aan het het begin is er vaak wat weerstand, ook vanuit de stemmen, om over de stemmen te praten. Maar het is heel erg belangrijk dat hulpverleners leren om over die stemmen te praten. Wij hebben hiervoor een interviewmethode ontwikkeld, dat helpt om goed door te vragen en te achterhalen wat erachter zit. Wat is de betekenis van de stemmen? Waarom hoort deze persoon nu, of toen of al de hele tijd, stemmen?
Jij gaat dus met de patiënt praten over wat die stemmen zeggen.
Ja. Ik vraag bijvoorbeeld hoeveel stemmen hoor je? Zijn dat mannen, vrouwen, jongens, meisjes, onbekenden of bekenden? Dat weten ze precies. Ik vraag door. Hoe zeggen ze dat? Hoe reageer jij daarop? En hoe gaan jullie met elkaar om? Hebben jullie gesprekken met elkaar, praten die stemmen onderling met elkaar, waar gaat het allemaal over? Wanneer is het begonnen, dat is een erg belangrijke vraag.
Je ziet vaak dat mensen stemmen gaan horen nadat er iets in hun leven gebeurd is dat hen overweldigd heeft. Ik vraag ook hoe ze ermee omgaan. Vaak zeggen mensen dat ze niet weten hoe ze met hun stemmen om moeten gaan. Maar als ik dan concrete vragen stel, blijkt dat ze wel degelijk allerlei manieren hebben gevonden. Vaak kan het beter, maar het is soms ook al voldoende dat mensen ontdekken dat ze die manieren kunnen versterken.
Ik kijk ook naar de voorgeschiedenis van mensen. Wat zijn de kwetsbaarheden en sterke kanten? Veel mensen gaan met hun stemmen om zoals ze met de mensen in hun dagelijkse omgeving omgaan. Daar valt een hoop te leren. Als je bijvoorbeeld wat assertiever wordt naar je omgeving, dan leer je tegelijkertijd ook wat assertiever te worden naar je stemmen. Omgekeerd geldt hetzelfde.
Stemmen horen: vaak aanwijzing
Als ik jou goed begrijp, is een stem in feite een aanwijzing voor een probleem?
Ja, voor mij is een stem juist een uitdaging om iets te overwinnen.
Een stem begint vaak nadat er iets is gebeurd. Een ingrijpende levenservaring. Hoe onderzoek je dat?
Door mensen daar naar te vragen. Wanneer is dat gebeurd en hoe waren de omstandigheden? Dan praten ze over wat ze hebben meegemaakt. Mijn ervaring is dat dat vaak een opluchting is. Terwijl er een soort taboe op lijkt te zitten om over vervelende gebeurtenissen te praten met mensen die psychotische ervaringen hebben. Alsof de psychose daardoor erger wordt. Ik heb de indruk dat dat niet zo is.
Kan je een voorbeeld geven?
Het overlijden van een belangrijk iemand. Zakken voor een examen, verkrachting, misbruik, allerlei traumatische gebeurtenissen die iemand erg van slag brengen.
Door op zo’n gebeurtenis in te gaan kun je vaak ook herkennen hoe die stemmen zijn ontstaan. Vaak zijn het ook stemmen die lijken op de stemmen van mensen die in die traumatische omstandigheden een rol hebben gespeeld. De inhoud van die stemmen doet er ook wel degelijk toe. Die stemmen hebben echt iets te melden, alleen is het van belang om dat te gaan vertalen naar de persoon en diens leven.
Heb je een concreet voorbeeld?
Als je met iemand gaat praten die verkrachtingen heeft meegemaakt, is die persoon erg geëmotioneerd. Dat wil niet meteen zeggen dat iemand psychotisch wordt door die emoties. Juist door dat te kunnen delen, voelt iemand zich gesteund, hoewel dat wat er gebeurd is nooit ongedaan gemaakt kan worden. Maar je kunt iemand wel helpen om zich daar wat beter toe te gaan verhouden, tot wat er gebeurd is. Kijken: wat heeft dat bij jou teweeg gebracht? Voor jouw zelfbeeld, voor hoe jij kijkt naar problemen die daar mee samen hangen. Dat is in het algemeen juist helpend.
En die stemmen zeggen daar meestal ook wel iets over. Bijvoorbeeld: ‘Je moet dood’ en dat zou je kunnen vertalen naar: ‘Je moet veranderen’. De uitdaging is dan om te kijken wát er moet veranderen. Daar kun je zelfs met de stemmen in gesprek over raken. Dat is erg interessant. En dat kan een hulpmiddel zijn.
Hoe praten die stemmen? Geven ze concrete aanwijzingen aan mensen om dingen te doen?
Dat kan, bijvoorbeeld opdrachten om zichzelf te beschadigen, zichzelf pijn te doen. Dat kan samenhangen met schuldgevoelens die mensen hebben. Als de stemmen zeggen dat je iemand in elkaar moet slaan, dan kan dat een aanwijzing zijn dat je je boosheid beter kunt uiten. De stemmen zijn vaak heel radicaal. Het is de bedoeling dat je dat leert vertalen naar wat meer geruststellende informatie.
Op die manier wordt de relatie tussen de stemmen en de persoon vaak ook beter. Ik richt me er op dat mensen beter met hun stemmen kunnen omgaan. Dat is vaak een haalbaar doel.
Dus niet per se dat de stemmen weggaan?
Nee, en vaak willen mensen dat ook helemaal niet. Aanvankelijk vaak wel, maar als de stemmen wat milder worden en als ze wat beter snappen wat die stemmen te melden hebben dan willen veel stemmenhoorders ook helemaal niet dat hun stemmen verdwijnen. Sommigen wel, maar niet iedereen.
Zijn stemmen eigenlijk een soort geweten?
Zo zou je het soms kunnen zien. Vaak hebben ze een samenhang met schuldgevoelens, met hoe iemand over zichzelf denkt. Hoe iemand zich verhoudt tot andere mensen. Dus in die zin kun je stemmen best ook vergelijken met een soort geweten.
Stemmen vertalen naar persoonlijke omstandigheden
Is het gebruikelijk om naar de inhoud van stemmen te luisteren en daar iets mee te doen?
Nee, dat gebeurt maar zelden. Vaak wordt er gekeken naar hoe je met die stemmen omgaat en hoe je denkt over die stemmen en dat wordt vervolgens aangepakt. Ik heb gezien dat het ook nuttig kan zijn om juist naar de inhoud te kijken, en dat te probeert te vertalen naar de persoonlijke omstandigheden waarin mensen verkeren en naar wat mensen doen met hun stemmen.
Geldt dat ook voor psychoses in het algemeen, dat hulpverleners en psychiaters vaak liever niet over de inhoud van een psychose praten, terwijl het soms wel een aanwijzing kan geven over wat er aan de hand is?
Ja, ik denk dat een psychose in het algemeen een reactie is op dingen die in iemands leven gebeuren, net als stemmen horen. Dat kun je niet altijd vinden, maar vaak vind je een duidelijke aanleiding waarom iemand psychotisch is geworden.
Als iemand in een situatie is erg is overweldigd en niet meer adequaat kon reageren op die omstandigheden. Dat is vaak lastig om te herleiden, maar het is beslist mogelijk.
Kan de inhoud van een psychose een handleiding geven of een richting voor de behandeling?
Ja, ik denk het wel. Als je het kunt vertalen naar hoe iemand in het leven staat. Een voorbeeld. Als je in gesprek gaat met mensen die psychotische ervaringen hebben of hadden, dan zie je vaak bepaalde thema’s terugkomen die ook in de psychose heel groot terugkwamen. Bijvoorbeeld over de oorsprong van de wereld, of allerlei filosofische vraagstukken. Die worden dan heel concreet en beangstigend. Ze gaan vaak over de zin van het leven. Maar ook over: wie ben ik, hoe sta ik in het leven, wat kan ik wel, wat kan ik niet, wat ben ik waard? Allerlei thema’s waar mensen moeite mee hebben, komen in een wat verwrongen vorm in de inhoud van een psychose naar voren. En dat kan je helpen om je eigen instrument, jezelf, wat te versterken, wat te verstevigen, en wat beter te begrijpen en ook beter te leren gebruiken.
De taal van het onderbewuste
Heb je enig idee hoe het komt dat een stem in een psychose vaak praat in een soort Bijbelse of een overdreven metaforische taal? Mensen die het ondergaan, snappen vaak niet wat er gebeurt.
De signalen in de psychose zijn zó krachtig, dat is bijna kinderlijk, als in een droom. Een droom wordt ook gekenmerkt door overdrijving. Het is de taal uit je onderbewuste, waarin dingen zwart-wit zijn. Felle kleuren, heftige emoties en sterke angsten. De taal van ons onbewuste komt op die manier in onze droom maar ook in een psychose naar buiten.
In feite leef je een nachtmerrie?
Ja, sommige mensen zeggen ook: voor mij is de psychose een droom terwijl ik waak. En dan kan het ook heel beangstigend zijn, als in een nachtmerrie.
Hoe klinkt een stem voor iemand?
Dat is heel verschillend. De stemmen kunnen schreeuwen, heel fluisterend zijn of met een echo spreken. Ze kunnen klinken als kinderen, vrouwenstemmen, mannenstemmen, oud, jong, Bijbels of als een soort oer-stem. Iemand kan één stem of kan meerdere stemmen horen. De stem kan met jou praten, die stemmen kunnen onderling praten, of een groep stemmen die alleen met elkaar praat, over jou bijvoorbeeld of nog andere stemmen. Er is enorm veel variatie.
Kan het ook veranderen per persoon in de loop van de tijd?
Dat kan. Maar we zien vaker dat iemand een bepaalde set stemmen hoort, die een vast karakter hebben. Maar er zijn ook mensen die alleen stemmen horen als ze op straat lopen. Zij hebben de indruk dat het de mensen op straat zijn, die over hen praten. Terwijl dat niet zo is. Of mensen die geen stemmen horen als ze alleen zijn. Mensen kunnen stemmen ín het hoofd of vanuit het lichaam, maar ook van buiten. Of beiden. De ene stem van buiten, de andere stem van binnen. Allerlei variaties zijn mogelijk.
Als je een stem hoort, ben je dan ook psychotisch?
Ik vraag vaak aan mensen die stemmen horen: wat is voor jou psychotisch? En dan zeggen ze bijna allemaal: als ik doe wat de stemmen zeggen. Dus als de stemmen mij overnemen. Met andere woorden: als je stemmen hoort ben je niet psychotisch alleen in sommige omstandigheden, wanneer je geen controle meer hebt over jezelf en wanneer de gedeelde werkelijkheid steeds verder weg raakt.
Spreekuur voor de stemmen
Stemmenhoorders horen hun stemmen soms dus altijd, maar ze zijn niet doorlopend psychotisch?
Precies. Er zijn mensen die horen alleen ’s avonds stemmen, of af en toe. Sommige mensen doorlopend. Maar dat wil helemaal niet zeggen dat ze niet hun leven gewoon kunnen leiden.
Veel mensen leren zich op een bepaalde manier te verhouden tot hun stemmen zodat ze zowel hun leven kunnen leiden als met die stemmen contact blijven houden. Ik adviseer vaak aan stemmenhoorders om een soort spreekuurtje te houden met hun stemmen. Ze gaan gewoon ’s avonds even een half uurtje met hun stemmen in conclaaf, met elkaar in gesprek over de dag of over bepaalde onderwerpen. Dat verschilt heel erg.
Met als voorwaarde dat ze de rest van de dag hun mond houden.
Bijvoorbeeld. Dus dat ze zich aan dat spreekuurtje houden en de rest van de tijd alleen maar komen als er iets is waarbij ze eventueel zouden moeten ingrijpen. Veel stemmenhoorders vinden zo’n modus, waardoor het hanteerbaar wordt.
Maar het kan soms vreselijk lastig zijn. Ik ken een man die een stem hoort, die dendert de hele dag maar door. Hij moet de hele dag met die stem in gesprek zijn, behalve als hij in gesprek is met andere mensen. Er was een tijd dat hij zijn bed nauwelijks uitkwam. We zoeken nog steeds naar een manier waardoor hij een wat vriendelijkere relatie krijgt met zijn stem. Zijn stem heeft veel commentaar op wat hij doet. Dat is heel vermoeiend.
Kun je het bijna vergelijken met een heftige dwangstoornis?
Ja, dat is bij hem lang zo geweest. Hij kon nauwelijks meer iets doen, maar heeft zich verzet en nu is hij in het stadium dat hij zelf steeds meer regie heeft. Hij ervaart die stemmen nog wel als lastig maar hij heeft de overtuiging dat hij dit gevecht gaat winnen. We zijn samen aan het puzzelen hoe.
Geef een reactie