Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Wat is er bekend over de combinatie bipolariteit en Long COVID?
Ik heb beide diagnoses en merk dat ik niet meer goed kan duiden welke klachten acceptabel zijn, en waarover ik me zorgen moet maken. Bijvoorbeeld: Is het hypomanie of gaat het beter met Long COVID?
Hey C., dank voor je vraag!
Heel herkenbaar wat je beschrijft: twee dynamische systemen die door elkaar heen bewegen. Bipolaire stemmingsgevoeligheid kan je tempo en kleur veranderen, Long COVID kan je energiehuishouding, autonoom zenuwstelsel en immuunsysteem ontregelen. Samen geeft dat een soort dubbele schaduwdans, waardoor je je afvraagt: ga ik nu op, of ga ik eigenlijk stuk. Het is niet gek dat je dit lastig vindt te duiden, dit ís lastig.
Als je het ontrafelt, helpt het om naar ritme, slaap en gevolg te kijken. Een hypomanie voelt meestal als versnelling met minder slaapbehoefte zonder directe crash, meer doelgerichtheid, meer praatdruk, sneller prikkels en plannen, soms ook dat typische ‘ik kan de wereld aan-gevoel’, koopdrang of net wat meer risico’s nemen. De energie lijkt gratis. Long COVID die tijdelijk wat beter gaat, geeft óók momenten van meer energie, maar meestal blijft je lijf eerlijk over de prijs: je hebt slaap nodig, je prikkelverwerking blijft fragiel, en als je over je grens gaat komt er vertraagde rekening in de vorm van post-exertionele malaise, vaak pas 24 tot 72 uur later. Noem het de BTW van Long COVID. Dus als je op maandag een topdag hebt en op donderdag voelt alles weer zwaar, dan is dat verdacht voor Long COVID-fysiologie, niet voor hypomanie. Bij hypomanie zie je vaker dat je grensgevoel verdwijnt en je juist géén rekening ervaart, tot anderen ‘m voor je betalen.
Nog een handvat is het zenuwstelsel. Long COVID geeft geregeld autonome ontregeling: hogere rusthartslag, hartslag die zomaar omhoog schiet bij opstaan, licht in het hoofd, benauwd gevoel terwijl je zuurstof prima is, koude of juist branderige ledematen, soms maag-darmonrust en histamine-achtige reacties. Dat kan heel angstig voelen en lijkt dan op een bipolaire onrust, maar de motor zit lager in het lijf. Een eenvoudige reality check is hartslag- en inspanningsgeleide pacing. Als je merkt dat je rusthartslag hoger is dan je normale baseline en dat kleine inspanning hem boven je veilige zone duwt, dan is het vaak Long COVID die spreekt en helpt het om gas terug te nemen. Bij hypomanie zie je juist vaak dat je je hartslag negeert of dat die hoog is omdat je als een malle aan het rennen bent door je planning, niet omdat de tilt al start bij tandenpoetsen.
Dan de vraag wat je nú kunt doen om beter te duiden wat wat is. Ik zou een klein persoonlijk meetsetje bouwen dat niet veel tijd kost en juist rust geeft. Elke ochtend op hetzelfde tijdstip: slaapuren noteren, subjectieve slaapkwaliteit, rusthartslag, sta-testje van één minuut als je dat verdraagt, korte check op stemmingskleur en prikkelbaarheid, en drie zinnen over wat je gisteren deed qua inspanning. Als je een paar weken zulke zachte data hebt, ga je patronen zien: lage slaap plus opgaande stemming, meer plannen, meer praten en geen directe prijs betalen wijst richting hypomanie; normale of juist lange slaap met vertraagde crashes na inspanning en vegetatieve signalen wijst richting Long COVID. Je leert zo je eigen signatuur kennen, en dat is precies waar herstel om draait.
Therapeutisch zou ik kiezen voor regulatie vóór activatie. Lichaamsgerichte psychotherapie om je zenuwstelsel te landen, ademwerk met langere uitademing, zachte shaking of trauma tension release als dat past, en bijvoorbeeld mindful zitten in korte blokjes. ACT is vaak heel helpend bij Long COVID én bipolaire gevoeligheid, omdat je leert handelen naar waarden binnen de grenzen van je dag in plaats van vechten met elke golf. Exposure mag, maar in kruimels: mini-terugkeer naar dingen die je spannend vindt, binnen je energieniveau. Muziek, contact, arbeid, alles mag, zolang het gedoseerd is en je lijf niet drie dagen later het bonnetje presenteert.
Tot slot, twee kleine heuristieken die veel mensen prettig vinden. Eén: als je energie terugkomt maar je slaap blijft stabiel en je keuzes blijven in lijn met je waarden, dan is het waarschijnlijk herstel van Long COVID. Twee: als je energie terugkomt terwijl je slaap korter wordt, je tempo hoger, je plannen wilder en je omgeving zegt “pfoe jij gaat wel hard”, dan is het waarschijnlijk hypomanie. Geen natuurwetten, wel bruikbare antennes. En bij twijfel kies je voor rust en ritme, want daar win je zelden spijt mee.
Hope this helps, en voor meer informatie is er genoeg te kijken en lezen op onze website.
Greetz Jim
