Kan placebo worden ingezet bij afbouw van antipsychotica?

Antwoord

Hey L., dank voor je vraag!

Je raakt hier een superinteressant punt, want placebo is in de psychiatrie eigenlijk veel minder saai dan mensen denken. In al die grote onderzoeken naar antidepressiva en antipsychotica zie je telkens hetzelfde terugkomen: een aanzienlijk deel van het effect dat mensen ervaren komt niet van de chemie zelf, maar van het verwachtingsvolle, relationele ritueel eromheen. Het brein reageert dus niet alleen op het middel, maar óók op de context, het vertrouwen, de uitleg, de manier waarop iets wordt gegeven.

En je hebt gelijk: we weten inmiddels dat open-label placebo’s – dus placebo’s waarbij mensen weten dat het placebo’s zijn – tóch kunnen werken. Dat komt omdat het brein geen strikte scheiding maakt tussen ‘echt’ en ‘niet echt’. Het reageert op verwachting, betekenis, ritueel, veiligheid. En pijnprikkels kunnen dat effect zelfs versterken.

Maar nu de grote vraag: zou dit ook kunnen bij antipsychotica, bijvoorbeeld bij injecties zoals Trevicta?

Het eerlijke antwoord is: ja en nee.
Ja, omdat een deel van het effect van antipsychotica waarschijnlijk ook via verwachting, geruststelling en therapeutisch ritueel loopt. Dat zie je in alle trials: de placebo-groepen knappen óók op, soms verbazend veel. En mensen die vertrouwen hebben in hun behandelaar reageren vaak beter, hoe simpel de interventie ook is.

Maar er zit ook een nee in, en dat heeft te maken met iets wat we in de psychiatrie eigenlijk best wat eerlijker mogen uitleggen. Als je langdurig antipsychotica gebruikt, past het brein zich aan. Dat heet oppositional tolerance. Het systeem bouwt als het ware tegenkrachten in om de werking van het middel te balanceren. En precies daardoor kan abrupt stoppen of volledig overschakelen op placebo leiden tot rebound: de klachten schieten veel steviger terug dan vóór het gebruik. Niet omdat jij ziek bent, maar omdat je lijf gewend is geraakt aan de chemische rem. Daarom is heel langzaam, hyperbool afbouwen zo essentieel. Dat is ook waarom we taperingstrips hebben ontwikkeld, al vergoeden zorgverzekeraars die niet altijd.

Bij depotmedicatie zoals Trevicta wordt het nog lastiger. De spiegels dalen maandenlang heel traag, waardoor het niet logisch aansluit op een placebo-ritueel. Het wordt dan meer een recept voor instabiliteit dan voor herstel. Het brein heeft in deze fase eerder behoefte aan voorspelbare mini-stapjes dan aan een groot symbolisch gebaar.

Maar – en nu komt het belangrijkste – je kunt wél werken met placebo-achtige mechanismen binnen het afbouwproces zelf. Je kunt het ritueel, de context, de voorspelbaarheid, de symboliek van de handeling, en het vertrouwen zo vormgeven dat je brein al kalmeert voordat de dosis daadwerkelijk verandert. Dat is waar een deel van de winst zit. Mensen die samen met hun behandelaar een verwachtingsvol, veilig afbouwritueel doorlopen, hebben minder onttrekking, minder terugval en voelen zich meer eigenaar. Dat is géén psychologie-truc maar neurobiologie van verwachting.

Dus: zou je bij 0 mg een placebo-prik kunnen toedienen?
Theoretisch zou dat bij sommige mensen een rustgevend effect kunnen hebben. Praktisch gezien doen we dit niet, vooral omdat het risico op rebound na jarenlange depots zo hoog is dat je eerst een lang, gedoseerd afbouwtraject nodig hebt voordat je überhaupt in de buurt komt van een ‘nulpunt’.

Maar het idee achter je vraag is wél heel sterk.
Het laat zien dat je snapt hoe belangrijk betekenis, ritme, verwachting en het relationele deel zijn. En die component kun je absoluut benutten bij het afbouwen van antipsychotica.

Hope this helps en succes!

Greetz Jim