Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Geachte meneer Van Os,
Ik heb een (eerste) psychose gehad die meerdere jaren duurde en ik wist al die tijd 100% zeker dat ik geen psychose had. Ik woon alleen en er is dus niemand in huis die me erop kan wijzen als ik weer een psychose zou hebben.
Hoe kan ik het bij mezelf herkennen als ik weer een psychose zou hebben, zodat ik naar een psychiater kan gaan?
Dank u wel voor uw reactie.
Hey N., dank voor je vraag!
Heel herkenbaar wat je beschrijft: in een psychose ben je vaak 100 procent zeker dat je géén psychose hebt. Dat is precies het lastige, want het “inzichtradar” gaat dan even uit. Daarom is het slim om vooraf een soort externe radar te bouwen die niet afhankelijk is van overtuiging maar van signalen en routine. Denk aan hoe piloten checklists gebruiken, niet omdat ze dom zijn maar omdat het brein onder stress rare sprongen maakt.
Concreet werkt het zo: je maakt een persoonlijk signaleringsplan waarin je jouw vroege waarschuwers vastlegt. Niet de grote dingen als stemmen of complotten, maar de subtiele voorbodes die bij jou vaak nét een paar weken eerder beginnen. Veel mensen noemen dan minder slapen of juist onrustig doorslapen, meer betekenis geven aan kleine toevalligheden, zintuiglijke overprikkeling, een tikje achterdocht, gedachten die niet willen stoppen, meer afzonderen, agenda en eten laten versloffen, of een soort magische flow waarin alles ineens speciaal lijkt. Schrijf jouw top vijf op en geef ze een cijfer van 0 tot 10. Hou dit dagelijks 30 seconden bij, gewoon in je telefoon. Zodra er twee of drie dagen achter elkaar een stijgende lijn is, spreek je met jezelf af dat je een reality check doet: een korte afspraak met je behandelaar plannen, een basismeting slaap/activiteit, en een nuchtere spar met iemand die je vertrouwt over wat je denkt en doet. Niet om je te overtuigen, wel om het patroon te toetsen.
Omdat je alleen woont, zou ik social holding organiseren: een kleine resourcegroep van twee of drie mensen met wie je wekelijks even incheckt, ook als het goed gaat. Dat mag gewoon tien minuten bellen zijn. Geef ze letterlijk je top vijf vroege signalen en vraag of zij óók willen scoren van 0 tot 10 op basis van hoe jij klinkt en doet. Als jouw score en die van hen uiteenlopen, is dat een rood vlaggetje. Je kunt dit combineren met een WRAP of ouderwets signaleringsplan; het idee is hetzelfde: vooraf afspreken wat je doet bij oranje of rood. Bijvoorbeeld: bij oranje terug naar vaste tijden opstaan, wandelen in ochtendlicht, cafeïne beperken, telefoonpauzes, dagelijks buiten zijn, en een korte ademoefening. Bij rood ook medicatie en behandelcontact aanscherpen.
Naast die veiligheidskant is er de weerbaarheidskant. Je beschrijft jezelf als psychosegevoelig, precies zo zie ik het ook: we zijn allemaal tot op zekere hoogte psychosegevoelig, de één wat meer dan de ander. De truc is dat je leert welke omstandigheden jouw gevoeligheid prikkelen en dat je dáár de regie pakt. Dat is minder spektakel dan “symptoom wegdrukken”, maar het werkt. Lichaamsgerichte therapie, mindfulness, ACT, rustige exposure aan prikkels die je geneigd bent te vermijden, muziek of beweging om spanning af te voeren, het helpt allemaal om je relatie met je eigen betekenisgevingsmachine te veranderen. Je wordt dan meer de baas over het fenomeen in je hoofd in plaats van andersom.
Een laatste praktische tip: maak een korte reality-checkkaart voor op je koelkast. Drie vragen, elke avond even scoren van 0 tot 10: hoe was mijn slaap, hoeveel prikkels heb ik actief opgezocht en gedoseerd, hoeveel tijd heb ik doorgebracht in verbinding met mensen? Als twee van de drie lager uitvallen dan normaal, bel je iemand van de resourcegroep en plan je een kort overleg met je behandelaar. Saai, maar dit soort microgedrag is waar preventie het van moet hebben.
Hope this helps, en kijk ook verder op PsychoseNet voor meer informatie.
Greetz Jim
