Je merkt het ergens half november. Je loopt nietsvermoedend een tuincentrum in voor potgrond of een zak kattenvoer en belandt in een parallel universum. Plots sta je in een soort kerstmis-paraphernaliawinkel waar alles glittert, knippert en zingt. Rendieren op batterijen, zingende kerstmannen, nep-sneeuw, 26 soorten lichtslangen, 48 soorten kerstballen met glitters, engeltjes, uiltjes, mini-varkentjes met kerstmuts. Je vraagt je af: is dit nog sfeer of al lichtelijk psychotisch? Voor velen, kan kerst soms gewoon een kuttijd zijn.
Heb je Zelfmoord-gedachten? www.113.nl, 0800-0113
En dan begint het pas. Reclames, series, socials. Overal dezelfde boodschap: kerst is gezin, familie, warme dekentjes, lange tafels, lachende mensen, spelletjes, haardvuur, niemand alleen, iedereen blij. Aan alle kanten word je doodgegooid met beelden van hoe het zou moeten zijn.
Voor veel mensen is dat ook echt zo. Prima. Fijn zelfs. Er zijn gezinnen waar mensen oprecht naar elkaar uitkijken, waar het leuk is, waar de sfeer warm is en niemand zich hoeft in te houden. Geen probleem, geen cynisme nodig.
Maar voor elke yin is een yang. En die yang is groot. Heel veel mensen voldoen helemaal niet aan dat standaard kerstmis-familie-gelukkigheidsbeeld.
Misschien herken je dit?
- Je familie is al jaren een puinhoop.
- Of je hebt helemaal geen contact meer.
- Of er is iemand dood, en juist met kerst voelt dat alsof die persoon twee keer zo dood is.
- Of je zit midden in een depressie en iedereen vraagt glimlachend of je al uitkijkt naar de feestdagen.
- Of je woont alleen, of in een kleine studio met een lege koelkast en teveel gedachten.
- Of je zit in herstel van verslaving en alles draait om drank en eten.
- Of je bent ziek, op, overprikkeld, en iedereen heeft verwachtingen.
Dan is kerst geen warm deken, maar een vergrootglas op alles wat pijn doet. En nee, dit is geen pleidooi om kerst af te schaffen. We hoeven niet protestants zuur te gaan doen. Het gaat er niet om dat kerst fout is. Het gaat erom dat het beeld van kerst vaak niet klopt met hoe het echte leven loopt.
Freud zei iets in de trant van: geluk is net zo ongelukkig zijn als alle anderen. Beetje droog, maar ook verhelderend. We gaan allemaal dood. Dat is geen meninkje, dat is gewoon een hard feit. Tussen geboren worden en doodgaan gebeurt er van alles: liefde, verbinding, plezier. Maar ook verraad, verlies, schaamte, schuld, trauma, diagnoses, medicatiegedoe, geldzorgen, eenzame zondagen, verlaten worden, jezelf verlaten.
Het menselijk bestaan is niet zelden een aaneenschakeling van onwaarschijnlijk erge ellende die mensen de lust tot leven ontneemt. Dat klinkt heftig, maar als je in die fase zit, voelt dat heel concreet. Dan is kerst geen lichtpuntje, maar soms juist het moment waarop je denkt: als dit leven is, hoeft het van mij niet per se.
En dan komt de vraag: waarom mogen we ongeluk niet ook vieren?
Niet romantiseren, niet verheerlijken, maar erkennen.
Waarom is er geen alternatief kerstmenu?
- Geen driegangen diner, maar een avond waarop je met een stel mensen die het ook niet meer zo weten gewoon samen chagrijnig mag zijn.
- Geen dresscode glitter, maar dresscode joggingbroek.
- Geen toast op geluk, maar toast op: we zijn nog niet van het balkon gesprongen, we ademen nog, ondanks alles.
Je kunt je ook afzetten tegen de commerciële kerstcultuur en omgebouwde tuincentra. Niet als pose, maar als vorm van zelfzorg. Je hoeft niet elke lichtshow te bekijken, niet elk kerstdorpje te bewonderen, niet elke familieverplichting af te vinken. Je mag zeggen: dit jaar niet, of dit jaar half, of dit jaar op mijn manier.
Misschien is het tijd voor een tweede soort kerst.
Eentje voor mensen die:
- zich kapot schamen dat ze het niet leuk vinden
- zich mislukt voelen omdat ze niet in een happy family zitten
- zich afvragen of zij gek zijn, of de rest
Een kerst waar je openlijk mag zeggen: ik vind het leven vaak gewoon kut.
Waar je mag toegeven dat je soms spijt hebt dat je geboren bent.
Waar niemand gaat roepen: ja maar je moet dankbaar zijn voor wat je wél hebt.
In plaats daarvan:
- Hoe is het echt met je.
- Waar doet het pijn.
- Wat houd je nog vast in dit leven, al is het maar een kruimel.
- En wie kan er een stukje met je meelopen.
We kunnen elkaar vinden in de ellende. Niet om erin te blijven hangen, maar omdat gedeelde ellende draaglijker is dan geheime ellende. Elkaar troosten, niet met wollige teksten, maar met simpele dingen: erbij blijven, luisteren, af en toe samen vloeken, samen lachen om hoe bizar het leven soms in elkaar zit.
En ondertussen ontwikkelen we elkaars ervaringsdeskundigheid
- Hoe leef jij met deze pijn?
- Wat heeft jou net een beetje geholpen?
- Wat werkte totaal niet?
- Hoe ga je om met avonden waarop je de muren op wil eten?
- Hoe kom jij door deze kerst heen zonder jezelf kwijt te raken?
Op weg naar de dood, ja. Maar dan wel zo dat het stuk ertussen iets menselijks heeft. Niet perfect, niet instagramwaardig, maar echt. Met ruimte voor licht en donker. Voor liefde en voor diepe irritatie. Voor dankbaarheid en voor zinloosheid.
Misschien is dat de meest eerlijke kerst: een kerst waarin je niet hoeft te doen alsof. Waar je mag zeggen: voor mij is dit nu geen hoogtepunt, dit is een kuttijd. En waar je dan niet wordt weggewuifd, maar waar iemand naast je gaat zitten en zegt: ja, ik ook.
Niet gezellig in de tuincentrum-betekenis van het woord. Maar wel menselijk. En daar gaat het in de kern om.
Meer lezen van Jim van Os?
Meer lezen over Elkaar leren begrijpen en menselijke nabijheid?
- Veroordeel niet, maar leer elkaar kennen – uit de schuttersputjes
- De Luisterlijn – de ware kracht van echt luisteren
- Nynke Boonstra over menselijkheid in de psychiatrie – Info van PsychoseNet
- Intern familiesysteem – trauma, innerlijke dialogen en IFS
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Verder lezen over goede zorg en GGZ?
Onderstaande boeken zijn geschreven door hoogleraar Jim van Os. In deze eerlijke boeken lees je meer over psychose, trauma, de nieuwe GGZ, herstel en veel meer.
Geef een reactie