Hoe verschilt de werking van antidepressiva (zoals escitalopram) bij angst, ten opzichte van antipsychotica bij angst (zoals olanzapine of Seroquel)?
Veel gezochte termen
De PsychoseNet Kennisbank
Beantwoord door
Auteur
Jim van Os
Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Hoe werken antidepressiva en antipsychotica bij angst?
Vraag
Antwoord
Hey A., dank voor je vraag!
Goede vraag ook, want dit is precies zo’n punt waarop de verwarring vaak begint. Angst is angst, zou je denken — maar de manier waarop medicijnen erop inwerken, is eigenlijk heel verschillend. Al is het verschil in de praktijk soms minder zwart-wit dan je zou hopen.
Kijk, escitalopram is een antidepressivum uit de SSRI-hoek. Dat werkt — in theorie — door de hoeveelheid serotonine in je brein wat te verhogen, of eigenlijk: het heropnemen ervan te blokkeren. Daardoor blijft het langer beschikbaar in de synapsen. De gedachte is dan dat je stemming stabiliseert en je angstreacties wat afvlakken. Klinkt mooi, maar: het duurt meestal weken voordat je iets merkt, en het werkt alleen als je serotoninesysteem meedoet, zeg maar. Het is dus subtiel, traag en… nogal onvoorspelbaar. Bovendien: je hebt kans op opstartklachten (meer onrust in het begin), en bij langdurig gebruik kan je brein zich gaan aanpassen — waardoor afbouwen later tricky wordt (onttrekking, rebound, noem maar op).
Dan de antipsychotica zoals olanzapine of Seroquel (quetiapine). Die doen iets heel anders. Die remmen dopaminereceptoren en — in wisselende mate — ook serotonine, histamine en noradrenaline. Ze werken dus veel breder, platter, dempender. Dat betekent: ze kunnen angst wel vrij snel naar beneden halen, zeker als die angst gepaard gaat met onrust, slapeloosheid of wanen. Maarrr… je betaalt er ook een prijs voor. Die middelen zijn zwaarder, geven sneller bijwerkingen (gewichtstoename, sufheid, bewegingsstoornissen) en grijpen dieper in op je hele zenuwstelsel. Ze drukken niet alleen de angst, maar ook een stukje jezelf soms.
Dus als je kijkt naar ‘hoe’ ze werken bij angst: SSRI’s doen dat via een soort subtiele hersenchemiemanipulatie over tijd, terwijl antipsychotica je systeem meer een klap op de rem geven. Sneller effect, ja — maar vaak minder verfijnd. En: bij beide middelen geldt dat je je af moet vragen ‘wat’ er eigenlijk angstig is in jou. Want pillen kunnen wat dempen, maar ze nemen de oorzaak niet weg. En dat is precies waar therapie, lichaamswerk, betekenisgeving en verbinding binnenkomen. Je moet eigenlijk met die angst in gesprek — op jouw tempo, op jouw manier.
Oh, en nog iets: mensen slikken soms beide tegelijk. En dat noemen we dan polyfarmacie. Daar moet je dus mee oppassen. Niet omdat het per se fout is, maar omdat het risico op bijwerkingen, interacties en afbouwellende exponentieel toeneemt. Liever minimaliseren dus, en kijken wat nou echt het verschil maakt.
Hope this helps,
Greetz Jim
Meer informatie
Disclaimer
Bespreek eventuele verandering van medicatie of andere aspecten van je behandeling altijd eerst met je voorschrijvende arts
Ga niet alleen dingen zitten veranderen, dat is niet de bedoeling van de adviezen van de experts van PsychoseNet. Bedenk je dat de adviezen van experts altijd van algemene aard zijn – je kunt ze niet zonder meer op jezelf van toepassing achten, dat kan pas na overleg met je behandelaar of huisarts. Onze expert heeft je immers niet persoonlijk onderzocht.
Empower jezelf met Kennis van PsychoseNet
Wil je met iemand chatten?
Ga dan naar onze chat en verrijk jezelf met een herstelondersteunende chat met een van onze medewerkers.
Wil je een blog schrijven over je ervaring met een onderwerp relevant voor PsychoseNet?
Kijk hier voor informatie.
Lees deze toegankelijke boeken over Goede Zorg:
- Wil je alles weten over TRAUMA in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over PSYCHOSE in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over NEURODIVERSITEIT in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over HOE GOEDE GGZ ERUIT MOET ZIEN in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
Wil je weten hoe je medicatie moet afbouwen, of hoe je mensen hiermee kunt helpen?
- Denk je over medicatieafbouw? Kijk dan EERST naar onze 33 TIPS OVER MEDICATIEAFBOUW op de website van PsychoseNet.
- Kijk ook naar ons tweedelige WEBINAR HOE MOET IK AFBOUWEN over afbouwen van psychiatrische medicaties met Jim van Os en Peter Groot;
Deel 1 is vooral voor afbouwers bedoeld; Deel 2 vooral voor voorschrijvers. - Wil je een PERSOONLIJK ADVIES bij het kiezen van een AFBOUWSCHEMA?
Behandelaars kunnen bij de Regenboog Apotheek een persoonlijk advies vragen voor een afbouwschema voor een patiënt. - Wil je benzodiazepinen afbouwen, eventueel via een ander middel zoals diazepam (Valium)? Gebruik dan de KNMP-rekenhulp.
- Heb je een vraag over WELK ANTIDEPRESSIVUM JE MOET GEBRUIKEN en over de bijwerkingen van antidepressiva? Kijk dan bij onze antidepressivakeuzetool.
- Heb je een vraag over WELK ANTIPSYCHOTICUM JE MOET GEBRUIKEN en over de bijwerkingen van antipsychotica? Kijk dan bij onze antipsychoticakeuzetool.
- Wil je meer leren over bewegingsstoornissen door psychiatrische medicaties en wat eraan te doen is? Kijk dan op de website Bewegingsstoornissen in de Psychiatrie.
Ben je op zoek naar informatie over Persoonlijk Herstel?
- Wil je begrijpen dat er vijf fasen zijn in het proces van PERSOONLIJK HERSTEL? Kijk dan onze animatie hierover of bekijk ze allemaal.
- Wil je weten hoe het werkt met het maken van een DSM-DIAGNOSE VAN PSYCHOSE? Kijk dan het mini-college van Jim van Os.
- Wil je weten waarom we op PsychoseNet KRITISCH ZIJN OP HET LABEL ‘SCHIZOFRENIE’ (of andere schizo-terminologie), en waarom we denken dat het beter kan worden vervangen door de term ‘psychosegevoeligheid’? Kijk dan naar het mini-college van Jim van Os.
- Als psychisch lijden niet het hebben van een DSM-diagnose is, met de suggestie dat er iets mis is ‘in je hoofd’, wat is het dan wel? Bekijk het mini-college WAT IS PSYCHISCH LIJDEN en wat doe je eraan? van Jim van Os.
Ben je op zoek naar de JUISTE HULP?
- Kijk dan op de sociale kaart op PsychoseNet (MIND ATLAS).
- Ben je op zoek naar LOTGENOTENCONTACT BIJ MEDICATIEAFBOUW? Ga dan naar de Vereniging Afbouwmedicatie.
- Ben je op zoek naar stemmenhorengroepen buiten de reguliere GGZ? Zie de website van Stichting Weerklank.
- Ben je op zoek naar traumawebsites, kijk dan op traumanet, allesovertrauma of stichting trauma en dissociatie.
Beantwoord door: Jim van Os op 10 juni 2025
