Mijn naam is Yvonne van der Zalm, verpleegkundige en onderzoeker. Ik ben 15 jaar werkzaam geweest als psychiatrisch verpleegkundige op een afdeling waar veel patiënten clozapine gebruiken. Sinds januari dit jaar doe ik onderzoek naar de monitoring rondom clozapine.
Tijdens mijn werk heb ik gemerkt dat er veel verhalen rondgaan over clozapine die niet altijd waar zijn. Ik schrijf deze blog om informatie te geven over de werking en bijwerkingen van dit medicijn.
Wat is clozapine?
Clozapine is één van de vele medicijnen die psychoses (wanen en/of hallucinaties) kunnen verminderen. Binnen de groep van antipsychotica neemt clozapine wel een aparte plaats in. Dat heeft te maken met de werking en de bijwerkingen van dit medicijn. Clozapine werkt niet alleen heel goed tegen psychoses, maar het kan ook agressie, suïcidaliteit en gebruik van alcohol/drugs/sigaretten verminderen. Aan de andere kant kunnen de bijwerkingen van clozapine heel vervelend en zelfs gevaarlijk zijn, daarom is voorzichtigheid belangrijk.
Voor wie is clozapine?
Clozapine werkt erg goed bij mensen die geen baat hadden bij andere antipsychotica. Uit onderzoek blijkt dat clozapine bij tweederde van deze mensen de psychoses alsnog kan verminderen. Er is geen enkel ander antipsychoticum dat in die situatie zo goed werkt. Clozapine zou voorgeschreven moeten worden op het moment dat twee andere antipsychotica geprobeerd zijn en onvoldoende werken. Clozapine is dus vaak een laatste redmiddel, want als clozapine niet helpt, zijn er nauwelijks andere medicijnen. Als clozapine zo goed werkt, waarom wordt het dan niet als eerste medicijn voorgeschreven? De reden hiervoor is dat de bijwerkingen van clozapine gevaarlijk zouden kunnen zijn.
Wat is het gevaar van clozapine?
Met name in eerste 4 maanden dat iemand clozapine gebruikt, is er een kleine kans (minder dan 1%) dat het aantal witte bloedcellen afneemt. Als deze afname niet wordt opgemerkt, neemt de afweer af en kunnen er infecties ontstaan. Uiteindelijk kunnen deze infecties zelfs dodelijk zijn.
Het is daarom belangrijk dat het bloed van iemand die gaat starten met clozapine tijdens de eerste 18 weken elke week gecontroleerd wordt.
Na die eerste 18 weken zijn de bloedcontroles elke maand. Deze bloedcontroles om het aantal witte bloedcellen te bepalen zijn dus heel belangrijk om het gevaar van clozapine te verminderen. Daarnaast moet degene die clozapine gebruikt (of eventueel een huisgenoot) goed weten in welke situaties er contact opgenomen moet worden met de arts of de verpleegkundige van de ggz. Bijvoorbeeld, koorts of een keelontsteking kan wijzen op een infectie en dan moet er een extra bloedcontrole plaatsvinden.
Vervelende bijwerkingen van clozapine
De meeste medicijnen die psychoses verminderen hebben ook vervelende bijwerkingen. Bij clozapine is dit ook het geval, maar deze bijwerkingen kunnen voor een groot deel behandeld worden:
Sufheid: vooral aan het begin van de behandeling met clozapine of later als de dosering verhoogd wordt, komt sufheid veel voor. Door deze sufheid kan iemand bijvoorbeeld ’s ochtends moeilijker opstaan, overdag moeilijk wakker blijven of het gevoel hebben alsof het hoofd vol watten zit. De sufheid wordt meestal na een paar weken minder en het helpt ook als de clozapine heel langzaam wordt opgebouwd. Bij langzaam opbouwen duurt het ook wat langer voordat het helpt natuurlijk.
Obstipatie: zo lang iemand clozapine gebruikt kan obstipatie voorkomen. Dit is een vervelende bijwerking, maar gelukkig wel goed te behandelen. Die behandeling is ook nodig, want als de obstipatie zeer langdurig en ernstig is, kan het zelfs gevaarlijk zijn.
Zwaarder worden: vooral in het eerste jaar dat iemand clozapine gebruikt neemt het gewicht vaak toe. Dit is te voorkomen door meer te bewegen of iets minder te eten.
Speekselverlies: dit komt in de beginperiode het meest voor, maar kan daarna ook blijven. Er zijn medicijnen tegen speekselverlies, maar een handdoek op het kussen voor ’s nachts of kauwgom kauwen overdag kan ook helpen.
Onderzoek
Clozapine is een goed werkend medicijn tegen psychoses, maar het wordt nog lang niet zo vaak voorgeschreven als volgens de richtlijnen zou moeten. Dat kan te maken hebben met de vervelende/gevaarlijke bijwerkingen en de intensieve begeleiding die daardoor nodig is.
Nu wordt die begeleiding vaak door psychiaters gedaan en die hebben daar eigenlijk te weinig tijd voor. In een onderzoek dat wij binnenkort gaan uitvoeren, gaan we verpleegkundig specialisten trainen in de begeleiding die nodig is bij clozapine. We verwachten dat de verpleegkundig specialist dit in ieder geval net zo goed gaat doen als de psychiater en misschien zelfs wel beter. We denken dat de verpleegkundig specialist meer tijd heeft voor deze intensieve begeleiding en ook meer tijd voor het geven van de voorlichting.
Uiteindelijk hopen we dat ons onderzoek eraan bijdraagt dat meer mensen die recht hebben op clozapine, dit medicijn ook zullen krijgen.
Yvonne van der Zalm is psychiatrisch verpleegkundige en onderzoeker bij Rivierduinen en de Universiteit van Maastricht.
Meer over antipsychotica:
- Alles over antipsychotica
- Medicatiegebruik bij psychose (video)
- Gebruik je medicatie na een psychose? (video)
- Checklist medicatiegebruik
Heb je vragen over medicatie?
Stel je vraag -gratis en anoniem- in het eSpreekuur van PsychoseNet:
Geef een reactie