Arjen Baars is een spiritueel mens, zelfs een zinzoekertest bevestigt dat. Spiritualiteit is voor hem altijd een belangrijke bron van richting en troost geweest. In zijn leven was er veel overlap tussen spirituele ervaringen en psychosen. In dit verhaal deelt hij wat hem daarin geholpen heeft, en wat juist niet. Het draait om het vinden van balans tussen de twee werelden: het alledaagse bestaan en de diepere lagen die daaronder schuilgaan.
Dagblad Trouw heeft een zinzoekertest gepubliceerd waarin zij mensen onderverdelen in zes categorieën waarin zij zin zoeken in het leven. De categorieën zijn:
- de praktische zinzoeker,
- de emotionele zinzoeker,
- de rationele zinzoeker,
- de spirituele zinzoeker,
- de morele zinzoeker
- en de artistieke zinzoeker.
Bij mij was de uitkomst dat ik een spirituele zinzoeker ben. Dit type zoekt betekenis voorbij de materiële wereld, vaak door verbinding met iets groters dan henzelf. Zij vinden de zin van het leven in onbaatzuchtige daden, het zoeken naar diepere waarheden, en het ervaren van transcendente momenten. Hun overtuigingen, of ze nou religieus zijn of niet, bieden troost en een gevoel van verbondenheid.
De sturing van je eigen innerlijke leven
Het is aangetoond in het recente wetenschappelijk onderzoek van de Amerikaanse hoogleraar psychologie, Lisa Miller dat we een keuze hebben in de manier waarop we ons innerlijk leven opbouwen, en welke invloed deze keuze op ons welzijn heeft. We kunnen onze eigen houding bepalen. Ook kunnen we onze rationele logica gebruiken om antwoorden te vinden. We kunnen ook bij onze innerlijke kennis te raden gaan en kiezen voor het perspectief op het leven waardoor we ons willen laten leiden.
Ik heb geleerd en leer nog steeds om voorbij een intellectuele manier te kijken om de wereld te kennen en me te laten leiden door een doorvoeld bewustzijn van het leven dat mij een opgewektheid en thuis-zijn geeft.
Mijn moeders opvoeding
Zo kwam ik dan ook in mijn jongere jaren (op mijn zeventiende) toen mijn persoonlijke zoektocht een aanvang nam al snel uit bij de romans van Gerard Reve, de filosofie van Plato en de psychologie van Carl Gustav Jung. Dit was een vervolg op mijn moeders opvoeding in het spirituele waarin zij mij had voorgelezen uit de kinderbijbel en van tijd tot tijd had meegenomen naar de kerk. Ik ontwikkelde zo gaandeweg, zoals Lisa Miller het noemt, mijn ontwaakte bewustzijn.
Jungianen gaan naast droomduiding, schaduwwerk en archetypes uit van synchroniciteit om onze relatie met het zelf en datgene wat uit het leven voortkomt te onderzoeken. Een synchroniciteit is een zinvolle coïncidentie van een innerlijke met een uiterlijke gebeurtenis die zelf niet causaal verbonden is. Of iets breder: er is sprake van synchroniciteit als twee of meer gebeurtenissen min of meer tegelijkertijd optreden in een voor de betrokkene zinvol verband, dat niet noodzakelijk als causaal wordt ervaren.
De kunst is om jezelf verder dan het individuele bewustzijn te loodsen om het transcendente zelf te ontdekken, waar we vensters worden voor het collectieve onbewuste. We verblijven eigenlijk in twee werelden – de alledaagse wereld waarin we boodschappen doen, naar het werk gaan, met onze partner kibbelen, de vuilnis buiten zetten, en de bovenzintuiglijke wereld, die groter is dan een individueel leven en waar we allemaal bij horen.
Bescherming tegen depressie
Een spiritueel kader biedt ook bescherming tegen depressie. Mijn moeder werd na haar scheiding van mijn vader depressief en daarmee liep ik – ik woonde met haar samen – ook een risico om depressief te worden. Mijn moeder had mij echter gelukkig ook een kader gegeven voor een spiritueel leven en, zo blijkt uit onderzoek, dat biedt een veel grotere bescherming tegen depressie dan het risico dat ik liep.
Het risico op depressie bij een kind is hoger als de moeder ook depressief is. Maar ook: een kind heeft vijf keer minder kans om depressief te worden als het spiritualiteit deelt met zijn/haar moeder. Anders gezegd: een depressie bij de moeder geeft een hoger risico op depressie bij het kind, maar de vijfvoudige bescherming van spiritualiteit betekent dat spiritualiteit minstens tweemaal zoveel betekent voor geestelijke gezondheid als de geestelijke gezondheid van de moeder.
Spiritualiteit hielp mij met mijn depressie, niet met mijn psychose
Ik ben dus in mijn leven niet depressief geworden. Wel had ik ook een kwetsbaarheid voor psychosen. Na het onvoorziene, abrupte overlijden van mijn oudere broer in 2005, ben ik in een psychose beland. Ik kwam in een existentiële fase van rouw om het verlies van mijn broer, psychotische verwarring waarbij ik niet wist wat mij overkwam, en spirituele ervaringen losstaand van het verlies van mijn broer, allemaal tegelijkertijd. Mijn herstel duurde lang.
Het is recentelijk aangetoond dat bij een spirituele ervaring dezelfde hersengebieden actief zijn als bij een psychotische ervaring. Het komt dan ook voor dat mensen die een psychotische ervaring hebben dat (deels) als een spirituele ervaring ervaren. Andersom is er het risico dat een spirituele ervaring uit kan lopen in een psychotische ervaring.
Er is geen ruimte voor spirituele ervaringen
Binnen de wetenschappelijke psychiatrie en de geestelijke gezondheidszorg is er in mijn ervaring, geen ruimte binnen de behandeling voor spirituele ervaringen. Dit wordt afgedaan als wanen en hallucinaties. Dat is enerzijds begrijpelijk maar toch ook jammer. De patiënt loopt zo de kans dat zijn/haar bonafide spirituele dimensie afgedaan wordt als irrationeel en onderdeel van de stoornis, terwijl de kunst er in zou moeten liggen de twee van elkaar te scheiden.
Daarbij aangetekend, dat een patiënt met een psychotische ervaring in de eerste plaats ziek is en behandeld moet worden. Echter, wanneer de medicatie en de behandeling werkt en de negatieve symptomen af zijn genomen, zou er bij moeten worden vermeld dat iemand met een psychotische kwetsbaarheid buiten het terugvallen wel degelijk spiritualiteit als onderdeel van de persoonlijkheid kan hebben.
Er is geen reden om dit te ontmoedigen. De psychiater zou een gezonde levensstijl, oppassen met alcohol, een goed waak-slaapritme en geen drugsgebruik kunnen voorschrijven, terwijl iemands spirituele kant onderzocht en geïntegreerd kan worden in iemands leven.
Synchroniciteit
Mijn spiritualiteit is sindsdien gegroeid. Ik heb het geïntegreerd in mijn leven. Lisa Miller omschrijft haar ervaringen als volgt:
“Ik zag steeds meer bewijzen van synchroniciteit. Het leek wel of (…) er een pad werd geopend naar het zien van steeds meer synchroniciteit. Ik had het gevoel dat ik, net als bij een klassieke zoektocht, heel langzaam open ging staan voor de leiding van helpers en helers op mijn reis.
Ook ik werd me bewust van wat wandelaars op de Pacific Crest en de Appalachian Trail ’trail angels’ noemen – mensen die voedsel, hulp en tijdelijke verlichting aanbieden aan vermoeide wandelaars.
Ik had nog een lange reis voor me, vol onbekende dingen. Maar ik had niet meer het gevoel dat ik alleen was. Ik voelde dat ik door anderen op dat pad werd omarmd, gesteund en verzorgd.”
–
Lisa Miller
Wanneer ik synchroniciteit meemaak, heb ik een diep gevoel dat het universum mij laat weten dat ik op de juiste plaats ben en dat ik precies hier en nu hoor te zijn. Ik ervaar ook zeer symbolische synchroniciteit die mij het gevoel geven dat ik geholpen en beschermd wordt en niet alleen ben. Ik ben verbonden met het leven en ik ben zeker verbonden met mijn vrouw, met mijn ouders en mijn familie.
Maar ook met de levende natuur: het gras, de planten en de bomen. En met dieren. Ik heb in mijn psychoses mijn Spirit Animal ontmoet. Dit is naar Jungiaanse psychologie een voorouder, een archetype uit het collectief onbewuste. Ik ervaar een diepe connectie met al het leven.
Het heeft overlap spiritualiteit en psychose
Maar niet de hele tijd natuurlijk. Het zijn momenten die soms kort en soms langer duren. Verder is er, gelukkig ook maar, de alledaagse werkelijkheid, waarin je in het verkeer zit, je zorgen maakt om dingen, en weet dat je moet opschieten om nog op tijd boodschappen te kunnen doen. De kunst is, en dat leer ik naarmate ik ouder wordt steeds beter, om heen en weer te kunnen schakelen tussen de twee werelden waaruit het leven bestaat.
Grip terugkrijgen op de werkelijkheid
Mijn psychotische episodes kenmerken zich door gripverlies of scherpte- en concentratieverlies op de alledaagse werkelijkheid. Vaak leidt dat dan tot een groot angstgevoel. In zo‘n psychotische episode heb ik altijd ervaren, dat het van groot belang is de negatieve symptomen terug te dringen met medicatie en een recept van rust, reinheid en regelmaat. De spirituele dimensie, waarvoor ik dan extra gevoelig ben, het werkt als een ware als een contradictie op het terugkrijgen van de grip op de alledaagse werkelijkheid.
Voor mij was er geen ruimte voor spiritualiteit op dat moment. Om het een plek te geven in mijn leven, dan is een psychotische episode niet de uitgelezen tijd om daar iets mee te doen. Wat wel kan helpen is creatief uiting geven aan de belevingen, d.m.v. te tekenen, schilderen, te musiceren of te schrijven. Wanneer de psychose is teruggedrongen kan ik terugkijken op wat er allemaal beleefd is en er mee verder gaan.
Ondersteuning aanbieden
De wetenschappelijke psychiatrie biedt dan ook geen uitkomst om een stimulatie of kader te bieden voor spiritualiteit. Althans wanneer de persoon in een episode zit. Wordt er na de episode een vervolgtraject ingegaan met psychotherapie dan kan middels gesprekken de hulpverlener helpen de spirituele dimensie van de cliënt in te bedden in het leven.
Zelf vind ik het dan ook een goed idee om in de psychiatrie ruimte te maken om cursussen en gespreksmogelijkheden aan te bieden op het vlak van geestelijke verzorging en spiritualiteit. Want dit kunnen wezenlijke onderdelen zijn van de totale persoonlijkheid van cliënten en zullen zeker kunnen helpen voor mensen die op weg zijn naar hun herstel.
Bron: Lisa Miller – Het ontwaakte brein, Uitgeverij Spectrum
Arjen Baars werkt als postbezorger en schrijft daarnaast veel. Arjen komt uit een neutraal, liberaal middenstandsgezin uit Leusden. Hij is getrouwd en woont met zijn vrouw en huisdieren in Amersfoort. Hij heeft een psychosegevoeligheid waarmee hij in 2005 voor het eerst in aanraking kwam.
Meer lezen over Spiritualiteit en Psychische kwetsbaarheid?
- Psychose of spirituele ervaring?
- Spirituele of religieuze ervaringen en de bipolaire stoornis
- Interview – Sophie over spiritualiteit, gezin, zingeving en psychose
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Ken je de hoofdstukken van PsychoseNet al?
De professionals van PsychoseNet schreven deze hoofdstukken met betrouwbare, hoopgevende informatie.
Geef een reactie