Cliënten willen vaak graag eerder afbouwen dan de richtlijnen en behandelaren soms ook. Om behandelaren en cliënten meer duidelijkheid te geven en hier meer inzichten over te verkrijgen is de HAMLETT studie gestart. Deze studie heeft Iris Sommer samen met Anoiksis en Ypsilon en andere psychiaters en onderzoekers opgezet. Enkele namen die veel aan dit artikel en het onderzoek hebben bijgedragen: Wim Veling, Lieuwe de Haan, Jim van Os, Marieke Begemann, Martijn Kikkert, Nico van Beveren, Nynke Boonstra, Shiral Gangadin, Franciska de Beer. Een van de hoofdonderzoeksvragen is: “Wat zijn de korte en lange termijn effecten van vroeg afbouwen in vergelijking tot het gebruiken van onderhoudsmedicatie?”
Lees hier het onderzoek over eerder afbouwen met antipsychotica!
Eerdere studies
Er is al wat onderzoek gedaan naar eerder afbouwen van antipsychotica bij mensen met een eerste psychose. Lange termijn voordelen na eerder afbouwen werd gevonden in de studie van Lex Wunderink, (1), maar niet in de studie van Eric Chen (2 en 3). In de studie van Wunderink werd er voor de groep die eerder afbouwde met medicatie een positief effect op functioneren gevonden 7 jaar na de afbouw. Deze groep bouwde vanaf 6 maanden na het verdwijnen van de psychoseklachten af. Er werd in deze groep weer opgebouwd als de psychose symptomen toenamen. Deze groep werd vergeleken met mensen die niet afbouwden. De aantallen terugvallen waren in het begin wel groter in de groep met afbouw, maar dat resulteerde uiteindelijk niet in slechter, maar beter functioneren na 7 jaar.
De resultaten van een andere studie over afbouw, door Eric Chen et al, en ook beschreven in Hui et al. gaf een ander beeld. (2 en 3) Een verschil met de studie van Wunderink is dat zij na een jaar gingen afbouwen, en dat het een dubbel blind onderzoek was. Dat betekent dat de deelnemers en artsen niet weten wie placebo en wie medicijn kreeg. Na tien jaar had in deze studie de afbouw groep voor 39 % een slechte klinische uitkomst tegen 21 % in de medicatie groep.
Doordat de resultaten van deze studies verschillend zijn, is er veel onduidelijkheid over de lange termijn effecten van eerder afbouwen of stoppen met antipsychotica. Op de korte termijn is doorslikken van antipsychotica wel beter om het aantal terugvallen te voorkomen. Dat blijkt uit meerdere studies. Om de resultaten op de langere termijn goed te onderzoeken en met een grotere groep te herhalen werd in een degelijke studieopzet HAMLETT gestart. Met rond de 350 deelnemers is dit een grote studie.
Resultaten HAMLETT
De eerste resultaten van de hoofdstudie van HAMLETT, waarbij deelnemers willekeurig werden ingedeeld op afbouwen binnen een half jaar, of doorgebruiken van de medicatie voor 12 maanden, zijn nu gepubliceerd. Afbouw betekende in HAMLETT dat vanaf het eerste halfjaar de medicatie voor meer dan 25% werd geminderd. Uiteraard en helaas waren er mensen die zich niet aan de studievoorwaarden hielden. Daarvoor is statistisch gecorrigeerd.
De WHODAS-2 was de hoofduitkomst voor de studie. Deze geeft een algemeen beeld aan van zelf aangegeven functioneren. Daar was weinig verschil op te zien. Daarnaast werden onder andere de GAF, een maat die door professionals wordt bepaald op ingeschat niveau van functioneren gemeten. Ook de PANSS, een maat voor positieve en negatieve symptomen van psychoseklachten, en terugval werd gemeten. Kwaliteit van leven werd ook via een vragenlijst gemeten.
Resultaten:
De doseringen na afbouw na 6 maanden was gemiddeld 3,8 mg olanzapine (of een omgerekende vergelijkbare dosis bij andere antipsychotica gebruik), en 6,9 mg voor diegene die in de niet afbouw groep zaten. De kwaliteit van leven was na 12 maanden lager en terugval hoger in de afbouw groep. Er was geen verschil in bijwerkingen en ernstige bijwerkingen. Wel zijn er 3 suïcides in de afbouwgroep geweest tegenover 1 in de groep met onderhoudsdosering.
Het beeld ten aanzien van de 2 groepen veranderde na 3 en 4 jaar, waarbij de GAF, het functioneren, beter was in de afbouwgroep. En de PANSS net nog niet significant een zelfde trend liet zien. Vanaf 12 maanden hadden de twee groepen een vergelijkbaar medicijngebruik.
Opvallend was dat vrouwen in de afbouw groep minder of geen negatieve effecten hadden na 12 maanden op kwaliteit van leven dan de mannen. En dat de vrouwen in de afbouwgroep na 3 en 4 jaar duidelijk positievere scores hadden op de GAF, op functioneren, dan de mannen.
Beperkingen
In dit onderzoek moest iedereen voor deelname uit de psychose zijn gekomen, dat kan sommige cliënten uitsluiten van de studie. En er mogen geen mogelijk gevaarlijke situaties optreden, wat ook cliënten uitsluit. Ook zijn er deelnemers die niet mee wilden doen. Zij zouden bijvoorbeeld meer achterdocht kunnen ervaren of minder motivatie hebben om dingen te ondernemen. Dus de steekgroep is niet helemaal representatief voor alle mensen met een eerste psychose.
Mogelijke verklaring en conclusie
In de afbouwgroep zijn vergelijkbare doseringen gebruikt van antipsychotica na 3 en 4 jaar terwijl het toen wel beter met ze lijkt te gaan. Het ligt op dat moment dus niet aan het medicatiegebruik. Wat voor verklaring is er dan mogelijk?
Vaak willen cliënten met een psychose de antipsychotica afbouwen. Het gebruik geeft een gevoel van afhankelijkheid. Ook kan het moeten gebruiken van de medicatie mogelijk de werkrelatie tussen de hulpverlener en client schaden. Door te mogen afbouwen, dat mocht als ze in die groep waren ingeloot, heeft de afbouwgroep mogelijk meer eigen regie ervaren, en een betere werkrelatie met de behandelaar. Het afbouwen ging in die situatie namelijk verder in samenspraak. Ook kan het ervaren van een terugval na afbouw mogelijk helpen accepteren dat medicatie nodig is. “Eerder afbouw lijkt een bekrachtigende lerende ervaring te geven die helpt om op de langere termijn beter te functioneren”, aldus Iris in het artikel.
In een dubbel blind onderzoek waarbij je niet weet of je afbouwt of niet, kan je dit leereffect niet hebben. Dat kan het verschil verklaren van dit onderzoek met het onderzoek van Chen et al. Verder wordt er iets vergelijkbaars gevonden als bij Wunderink.
Er werd op de langere termijn, na 3 en 4 jaar, een beter functioneren gevonden in de groep die eerder afbouwde ten opzichte van de groep die onderhoudsmedicatie bleef gebruiken. Toch moet er worden meegewogen dat op de korte termijn negatieve effecten zoals terugval plaats kunnen vinden. Voor vrouwen lijkt eerder afbouwen wel extra voordelig te zijn doordat zij daarbij minder negatieve effecten en meer positieve effecten ervaarden.
Referenties:
1: Wunderink, L., Nieboer, R. M., Wiersma, D., Sytema, S., & Nienhuis, F. J. (2013). Recovery in remitted first-episode psychosis at 7 years of follow-up of an early dose reduction/discontinuation or maintenance treatment strategy: long-term follow-up of a 2-year randomized clinical trial. JAMA psychiatry, 70(9), 913–920. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2013.19
2: Chen, E. Y., Hui, C. L., Lam, M. M., Chiu, C. P., Law, C. W., Chung, D. W., Tso, S., Pang, E. P., Chan, K. T., Wong, Y. C., Mo, F. Y., Chan, K. P., Yao, T. J., Hung, S. F., & Honer, W. G. (2010). Maintenance treatment with quetiapine versus discontinuation after one year of treatment in patients with remitted first episode psychosis: randomised controlled trial. BMJ (Clinical research ed.), 341, c4024. https://doi.org/10.1136/bmj.c4024
3: Hui, C. L. M., Honer, W. G., Lee, E. H. M., Chang, W. C., Chan, S. K. W., Chen, E. S. M., Pang, E. P. F., Lui, S. S. Y., Chung, D. W. S., Yeung, W. S., Ng, R. M. K., Lo, W. T. L., Jones, P. B., Sham, P., & Chen, E. Y. H. (2018). Long-term effects of discontinuation from antipsychotic maintenance following first-episode schizophrenia and related disorders: a 10 year follow-up of a randomised, double-blind trial. The lancet. Psychiatry, 5(5), 432–442. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(18)30090-7
Bram Rosema werkt als onderzoeker bij HAMLETT en is vrijwilliger bij Anoiksis. Voor HAMLETT probeert hij de resultaten voor een breder publiek te schrijven en te verspreiden.
Meer lezen van Bram Rosema?
Meer lezen over Afbouwen van antipsychotica?
- Antipsychotica afbouwen – hoe geleidelijker, hoe beter
- Webinar Medicatie Afbouwen – Jim van Os, Peter Groot
- Heeft iemand recht op hulp bij afbouwen antipsychotica? – eSpreekuur
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Ontvang jij de PsychoseNet nieuwsbrief al?
Meld je aan en ontvang iedere week de nieuwe blogs en interessante items in je inbox.
Geef een reactie