Peter Pijls heeft tijdens zijn mentale herstel veel gehad aan kunst en muziek. Zowel aan kunst van anderen als aan het zelf beoefenen van kunst, in zijn geval fotografie. “Kunst en muziek zijn bewezen stressverlagers.”
Kunst en schoonheid speelden de afgelopen vijftien jaar een beslissende rol in mijn mentale herstel. Niet verwonderlijk. Kunst en muziek zijn bewezen stressverlagers. Kunst kan psychiatrische patiënten verbinden, betrekken en activeren.
Dat zag ik hier in Venray van dichtbij gebeuren. Op het verlaten terrein van een psychiatrische inrichting stuitte ik negen jaar geleden op een kunstwerkplaats. Kunstenaars met een psychiatrische diagnose werkten daar onder begeleiding aan sculpturen en keramiek. Toen zag ik voor het eerst van dichtbij dat kunst een therapeutisch medium kan zijn.
Dat stimuleerde mij
om ook zelf creatief aan de gang te gaan, om mijn gekte te bezweren. Ik ging bijna maniakaal fotograferen. Tot op de dag van vandaag werk ik aan een documentaire serie foto’s over psychiatrische patiënten in Venray. Het wemelt hier van dat soort mensen. In Venray zijn al meer dan een eeuw GGZ-instellingen gevestigd. Al die foto’s tezamen vormen een soort zelfportret. Want de lotgenoten die ik fotografeerde, ongeacht hun diagnose, lieten mij in een spiegel kijken. Het was een feest van herkenning.
Ook ging ik bloggen en dichten, soms met een beangstigend fanatisme. Ik kon niet meer stoppen, al was het resultaat sterk wisselend van kwaliteit. Die werklust was trouwens niets nieuws voor me. Tussen mijn 15e en 45ste hield ik obsessief een dagboek bij. Ik had toen nog niet de diagnose bipolair, maar voelde ergens dat ik niet helemaal spoorde. Al schrijvend probeerde ik mezelf te duiden en te analyseren. Meestal vergeefs, trouwens. Het valt niet mee om de psychiater van je eigen casus uit te hangen, vooral als je achtergrondkennis mist. Maar zonder dat dagboek was ik misschien wel veel eerder in m’n leven mentaal ingestort. Ik schreef mijn gekte letterlijk van me af.
Gelukkig krijgen psychiatrische patiënten die kunst maken
steeds meer aandacht en waardering. Outsider art, of Art brut, wordt hun werk genoemd. Trouwens, al in de jaren veertig was er veel aandacht voor de therapeutische, heilzame werking van kunsttherapie. Lang daarvoor begreep filosoof Arthur Schopenhauer al dat kunst en schoonheid een effectieve ontsnappingsroute zijn uit de banaliteit en troosteloosheid van het dagelijks bestaan. Ik las zijn werk dan ook helemaal stuk.
Ik mag me gelukkig prijzen met een kleine kunstcollectie die ik de afgelopen decennia geleidelijk opbouwde. Dagelijks kijk ik naar de schilderijen, prenten en foto’s aan mijn muur. Steeds zie ik er een nieuwe betekenis in, nieuwe zingevingslagen. Ik vind er troost in en put er moed uit. Mijn bescheiden verzameling helpt me te verzoenen met mijn lot en mijn verleden.
Hoogtepunt is een nogal psychedelisch schilderij van Hans Verhagen
die vooral bekend werd als dichter. Toen ik na mijn zoveelste rand-psychotische aanval bij de crisisdienst van de GGZ in Amsterdam belandde, een diagnose kreeg en werd ingesteld op medicatie, beloofde ik mezelf een beloning als het me zou lukken de stemmen uit mijn hoofd te verjagen.
Hans Verhagen kende ik toen al als dichter. Ik herkende akelig veel in zijn verzen, maar begreep niet goed wat. Tot ik ontdekte dat ook hem vormen van gekte niet bespaard waren gebleven. Net als ik was hij een maniakale drinker en drugsgebruiker. En zijn ex-vrouw pleegde suïcide na een reeks psychoses. Zijn verzen werden een feest van herkenning. Dat schreef ik hem in een brief. In een interview met Vrij Nederland las hij de journalist voor uit die brief. Toen zei Verhagen; Die man begrijpt mijn gedichten beter dan ikzelf. Ik weet nog dat ik bloosde van verlegenheid toen ik dat las.
Terug naar de beloning
die ik mezelf in het vooruitzicht had gesteld. Ik besloot dat het een schilderij van Hans Verhagen moest worden. Op een zondag reed ik naar zijn galeriehouder in Vlissingen. Meteen bij binnenkomst zag ik het doek dat ik hebben wou. De galeriehouder was stomverbaasd. Nooit eerder maakte ze het mee dat een klant zo snel en impulsief een aankoop deed. Het schilderij kostte me een rib uit mijn lijf, maar dat deerde me niet. Ik moest en zou het aanschaffen. Tot op de dag vandaag is dat werk een in verf gematerialiseerde samenvatting van mijn mentale instorting en het daaropvolgende herstel. Het was en is genezende zalf voor mijn getroebleerde ziel.
Overigens hoeft genezende kunst niet duur te zijn. Een van mijn dierbaarste werken kreeg ik van mijn plaatselijke vriendin Mieke, gratis dus. Ze is autodidact, zeer getalenteerd, en geeft om mij onduidelijke redenen al haar schilderijen om niet weg. Mieke werd ooit gedwongen opgenomen, maar ontkent bij hoog en laag dat haar psychisch iets mankeert. Ik spreek haar nooit tegen, al vertelt haar werk een ander verhaal.
Ik denk dat Mieke
onbewust bezig is haar waanzin in verf te duiden. Ze is een Outsider-kunstenaar die zich daar niet eens van bewust is. Zo zijn er wereldwijd talloze creatievelingen met een psychische kwetsbaarheid bezig de demonen in hun hoofd te bezweren met kunst. Iets zegt me dat hun werk vaak veel authentieker en betekenisvoller is dan het werk van gevestigde, peperdure kunstenaars waar de musea mee volhangen. De tijd zal leren of Art Brut op een dag definitief zal doorbreken in de traditionele kunstwereld. Het zou de emancipatie van de zogenaamd gestoorde mens definitief bekronen. Ik hoop die revolutie nog bij mijn leven mee te maken.
Geef een reactie