Wat is de invloed van langdurig gebruik van een SSRI zoals fluoxetine én methylfenidaat op het vrouwenbrein en het vrouwenlichaam?
Met name in perioden van hormonale verandering zoals de puberteit, zwangerschap en overgang?
Veel gezochte termen
De PsychoseNet Kennisbank
Beantwoord door
Auteur
Jim van Os
Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Wat is de invloed van langdurig gebruik van een SSRI op het vrouwenbrein?
Vraag
Antwoord
Hey B., dank voor je vraag!
Je raakt hier aan iets wat in de praktijk héél veel voorkomt, maar waar opvallend weinig écht goed onderzoek naar is gedaan — namelijk: wat doen fluoxetine en methylfenidaat op de lange termijn met een vrouwenlichaam dat óók nog eens door de hormonale achtbaan gaat? Nou, laat ik het maar meteen zeggen: we weten daar veel te weinig van. En wat we wél weten, is reden genoeg om kritisch te kijken.
Fluoxetine is een SSRI, dus een middel dat de heropname van serotonine remt. Bij langdurig gebruik past het brein zich daarop aan — dat is een bekend verhaal: receptoren veranderen, feedbackmechanismen verschuiven, en dus ook je natuurlijke stress- en stemmingshuishouding. Als je dan ook nog in een fase zit waarin je oestrogeenhuishouding verandert (denk: puberteit, zwangerschap, overgang), dan krijg je een soort mix-effect. Oestrogeen speelt namelijk zelf ook een rol in serotoninewerking, en dus beïnvloeden die twee elkaar. Wat je dan vaak ziet, is dat vrouwen in de overgang bijvoorbeeld ineens meer last krijgen van depressieve klachten, óók als ze al jaren op dezelfde dosis SSRI zitten. Of juist gevoeliger worden voor bijwerkingen.
Dan methylfenidaat (zoals Ritalin). Dat werkt op het dopaminesysteem — dat systeem van drive, aandacht, beloning. Ook daar zie je dat hormonale schommelingen, vooral rond menstruatie en overgang, invloed hebben op hoe je reageert. Veel vrouwen ervaren bijvoorbeeld dat methylfenidaat rond hun menstruatie minder goed werkt, of juist meer bijwerkingen geeft (zoals hartkloppingen, spanning, prikkelbaarheid). En bij langdurig gebruik: tja, je bouwt tolerantie op, je dopaminehuishouding wordt minder flexibel. Combineer dat met schommelende hormonen — en je krijgt een brein dat makkelijk uit balans schiet.
Wat betekent dit nou in gewone mensentaal? Nou, dat je lijf en brein geen losstaande machines zijn, maar in een soort dans zitten. En als je daar jarenlang middelen aan toevoegt die op cruciale systemen inwerken — serotonine, dopamine, noradrenaline — dan beïnvloed je ook hoe je lijf zich aanpast aan natuurlijke levensfasen.
Veel vrouwen voelen dat intuïtief al aan. Ze zeggen: ik voel me anders op deze medicatie sinds ik in de overgang zit. Of: ik heb meer stemmingswisselingen, ik slaap slechter, ik voel me afgevlakt. En dan krijgen ze te horen: het ligt aan jou, misschien heb je méér nodig. Maar misschien heb je wel minder nodig. Of gewoon iets anders.
Als je gaat nadenken over bijstellen of afbouwen, doe dat dan rustig, met aandacht. Zeker bij SSRI’s: afbouw moet hypergradueel, anders jaag je je zenuwstelsel verder over de kling.
Bottom line? Jij bent geen standaardlichaam, geen statistiek. Jij bent jij. En je hebt het recht om te snappen wat er met je lijf gebeurt — en om keuzes te maken die passen bij jóuw ritme, jóuw overgang, jóuw brein. Met of zonder medicatie. En liefst niet alleen: zoek iemand die écht luistert. Een huisarts of therapeut die niet meteen roept: meer pillen!, maar zegt: laten we samen kijken waar je staat en wat je nodig hebt.
Hope this helps,
Greetz Jim
Meer informatie
Disclaimer
Bespreek eventuele verandering van medicatie of andere aspecten van je behandeling altijd eerst met je voorschrijvende arts
Ga niet alleen dingen zitten veranderen, dat is niet de bedoeling van de adviezen van de experts van PsychoseNet. Bedenk je dat de adviezen van experts altijd van algemene aard zijn – je kunt ze niet zonder meer op jezelf van toepassing achten, dat kan pas na overleg met je behandelaar of huisarts. Onze expert heeft je immers niet persoonlijk onderzocht.
Empower jezelf met Kennis van PsychoseNet
Wil je met iemand chatten?
Ga dan naar onze chat en verrijk jezelf met een herstelondersteunende chat met een van onze medewerkers.
Wil je een blog schrijven over je ervaring met een onderwerp relevant voor PsychoseNet?
Kijk hier voor informatie.
Lees deze toegankelijke boeken over Goede Zorg:
- Wil je alles weten over TRAUMA in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over PSYCHOSE in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over NEURODIVERSITEIT in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over HOE GOEDE GGZ ERUIT MOET ZIEN in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
Wil je weten hoe je medicatie moet afbouwen, of hoe je mensen hiermee kunt helpen?
- Denk je over medicatieafbouw? Kijk dan EERST naar onze 33 TIPS OVER MEDICATIEAFBOUW op de website van PsychoseNet.
- Kijk ook naar ons tweedelige WEBINAR HOE MOET IK AFBOUWEN over afbouwen van psychiatrische medicaties met Jim van Os en Peter Groot;
Deel 1 is vooral voor afbouwers bedoeld; Deel 2 vooral voor voorschrijvers. - Wil je een PERSOONLIJK ADVIES bij het kiezen van een AFBOUWSCHEMA?
Behandelaars kunnen bij de Regenboog Apotheek een persoonlijk advies vragen voor een afbouwschema voor een patiënt. - Wil je benzodiazepinen afbouwen, eventueel via een ander middel zoals diazepam (Valium)? Gebruik dan de KNMP-rekenhulp.
- Heb je een vraag over WELK ANTIDEPRESSIVUM JE MOET GEBRUIKEN en over de bijwerkingen van antidepressiva? Kijk dan bij onze antidepressivakeuzetool.
- Heb je een vraag over WELK ANTIPSYCHOTICUM JE MOET GEBRUIKEN en over de bijwerkingen van antipsychotica? Kijk dan bij onze antipsychoticakeuzetool.
- Wil je meer leren over bewegingsstoornissen door psychiatrische medicaties en wat eraan te doen is? Kijk dan op de website Bewegingsstoornissen in de Psychiatrie.
Ben je op zoek naar informatie over Persoonlijk Herstel?
- Wil je begrijpen dat er vijf fasen zijn in het proces van PERSOONLIJK HERSTEL? Kijk dan onze animatie hierover of bekijk ze allemaal.
- Wil je weten hoe het werkt met het maken van een DSM-DIAGNOSE VAN PSYCHOSE? Kijk dan het mini-college van Jim van Os.
- Wil je weten waarom we op PsychoseNet KRITISCH ZIJN OP HET LABEL ‘SCHIZOFRENIE’ (of andere schizo-terminologie), en waarom we denken dat het beter kan worden vervangen door de term ‘psychosegevoeligheid’? Kijk dan naar het mini-college van Jim van Os.
- Als psychisch lijden niet het hebben van een DSM-diagnose is, met de suggestie dat er iets mis is ‘in je hoofd’, wat is het dan wel? Bekijk het mini-college WAT IS PSYCHISCH LIJDEN en wat doe je eraan? van Jim van Os.
Ben je op zoek naar de JUISTE HULP?
- Kijk dan op de sociale kaart op PsychoseNet (MIND ATLAS).
- Ben je op zoek naar LOTGENOTENCONTACT BIJ MEDICATIEAFBOUW? Ga dan naar de Vereniging Afbouwmedicatie.
- Ben je op zoek naar stemmenhorengroepen buiten de reguliere GGZ? Zie de website van Stichting Weerklank.
- Ben je op zoek naar traumawebsites, kijk dan op traumanet, allesovertrauma of stichting trauma en dissociatie.
Beantwoord door: Jim van Os op 13 juni 2025
