Veel gezochte termen

Psychosenet blog

Jumping to conclusions en meer denkfouten rond psychosegevoeligheid

denkfouten rond psychosegevoeligheid

Er worden regelmatig denkfouten gemaakt rond schizofrenie. Uit onderzoek is bekend dat patiënten met een kwetsbaarheid voor psychose en ook hun familieleden vaker bepaalde denkfouten maken dan de gemiddelde bevolking.

De bekendste denkfout is jumping to conclusions: te snel stellige conclusies trekken op basis van weinig informatie

Een voorbeeld: als je op grond van één nare opmerking de conclusie trekt dat iemand tegen je is, zonder te checken of dit misschien kwam doordat die persoon een slechte dag had en er niets persoonlijks mee bedoelde. Je kunt je voorstellen dat als dit je hele leven zo gaat, dat je dan vatbaarder zou kunnen zijn voor paranoïde (achterdocht).

Maar nu de hulpverleners: als iemand eenmaal een psychose heeft gehad die langer dan een maand duurde en waarbij hij of zij een half jaar minder goed functioneerde, dan trekken ze een overhaaste conclusie: schizofrenie. Dit lijkt mij precies dezelfde denkfout als hierboven beschreven is: op grond van weinig bewijs wordt een conclusie getrokken die vérstrekkende gevolgen kan hebben voor iemands leven.

Op grond van een halfjaar van iemands leven, wordt namelijk een conclusie getrokken waar iemand zijn of haar verdere leven meestal niet meer vanaf komt.

Hulpverleners in de psychiatrie hebben bijna per definitie weinig bewijsmateriaal ter beschikking, omdat er geen speciale bloedtests of hersenscans zijn om psychiatrische ziektes aan te tonen. Maar we willen wél graag net als in de andere medische specialismen stevige conclusies kunnen trekken. Dit maakt ons extra vatbaar voor overhaaste conclusies.

We zien bij hulpverleners ook andere denkfouten, die horen bij een verhoogd risico op psychose

Ze staan bijvoorbeeld minder open voor informatie die het tegendeel bewijst van hun eigen interpretatie, waardoor onjuiste interpretaties minder snel bijgesteld worden. Dit wordt ook wel bias against disconfirming evidence genoemd.

Bijvoorbeeld: als een patiënt na een psychose volledig herstelt, dan wordt dit gezien als een uitzondering op de regel dat het schizofrenie is, in plaats van dat het wordt gezien als bewijs dat schizofrenie niet bestaat.

De derde denkfout betreft problemen met de theory of mind

Hiermee bedoelen we moeilijkheden om een correcte voorstelling te maken van het denken en voelen van anderen.

Weer een voorbeeld: in een ontslagbrief zie ik vaak als hoofddiagnose staan psychotische stoornis NAO. Daar kan ik me in de regel in vinden, want dan zijn er in ieder geval geen overhaaste conclusies getrokken. Maar dan staat er achter geschreven: sluit uit schizofrenie. Meestal is deze toevoeging ook niet besproken met de patiënt en diens familie, en die schrikken zich rot als ze die brief lezen. De hulpverlener is niet in staat gebleken om zich in te leven in wat dit zinnetje voor anderen kan betekenen.

De vierde denkfout betreft hulpverleners die te sterk overtuigd zijn van de juistheid van eigen herinneringen, het metageheugen

Zij zien patiënten met wie het niet goed gaat over het algemeen vaker terug dan patiënten met wie het goed gaat. Dit kan makkelijk leiden tot een geheugen vol patiënten die niet samenwerken, moeizame behandelingen, en slechte uitkomsten. Als zij dan een prognose moeten geven voor een bepaalde patiënt, baseren hulpverleners dat op dat sterk vertekende geheugen, in plaats van aan te geven dat we over het algemeen niet in staat zijn iets zinnigs te zeggen over de prognose.

De laatste denkfout is een externe attributiestijl in relatie tot zelfwaarde

De oorzaak van negatieve gebeurtenissen wordt dan meer bij anderen gelegd dan bij zichzelf. Hierdoor blijft de zelfwaarde hoger. Inzicht kan leiden tot een lagere zelfwaarde.

Bijvoorbeeld: toegeven dat schizofrenie geen zinvolle diagnose is, zou kunnen leiden tot een collectief lagere zelfwaarde van psychiaters. Dit kan ook de recente heftige reacties verklaren op de stelling ‘schizofrenie bestaat niet’. Alsof het niet waardevol kan zijn om in te zien en toe te geven dat de diagnose schizofrenie nu eenmaal meer kwaad dan goed doet.

Is er een remedie?

Het goede nieuws is dus dat patiënten en hulpverleners vermoedelijk ook wat betreft denkpatronen meer op elkaar lijken dan ze misschien dachten. Het slechte nieuws is dat ze samen in een neerwaartse spiraal van overhaaste en pessimistische conclusies zitten. Dit lijkt me geen overhaaste conclusie, want dit proces is al zeker 100 jaar aan de gang. Het is juist de hoogste tijd om er wat aan te doen!

Wat is nu de beste remedie tegen deze denkfouten? Dat blijkt nog niet zo makkelijk. Een speciaal hiervoor ontworpen metacognitieve training (een training die zich richt op denkfouten) bleek bij patiënten in ieder geval niet echt effectief.

Nu verscheen 100 fabels en feiten over psychose en schizofrenie. Hierin worden 100 overhaaste conclusies vakkundig door feiten ontkracht. Naar mijn idee is dit een uitstekende eerste stap in de ‘behandeling’ voor zowel hulpverleners als patiënten!


Harm Gijsman, psychiater

photo credit: SSyST via photopin (license)

Reacties

8 reacties op “Jumping to conclusions en meer denkfouten rond psychosegevoeligheid”

  1. janneke

    is het normaal dat je als psychiater zijnde de diagnose schizofrenie verzwijgt?

  2. Jort Bonne

    Ik kan uit eigen ervaring beamen dat op deze manier mensenlevens kapot gemaakt worden. Ben gelukkig inmiddels vd diagnose en foute pillen af, strijdlustig en happy.

  3. Jan Goesten, lid Familieraad Pro Persona

    Goed herkenbaar verhaal. Gezien de nieuwe zienswijze over Schizofrenie is het dan niet zinvol om de “oude” classificaties opnieuw te beoordelen en eventueel aan te passen.

  4. Jeanne Woolthuis

    Het bestaan van hulpverleners, of dat nu verpleegkundigen, psychiaters, psychologen, of anderen zijn hangt volledig af van de aanwezigheid van hulpvragers. Zonder hen geen GGz, geen beroepen zoals bovenstaand. Dat zou er voor pleiten die klanten/ hulpvragers als belangrijkst te zien. En je zult toch wel erg gek zijn degenen die je pensioen bezorgen, die je brood op tafel betalen de beste zorg die er al is te ontzeggen. Als je als hulpverlener een betere methode, inzicht of werkwijze weet ga die dan leren en toepassen, het zou je eer te na moeten zijn om inferieure vooroordelen en achterhaald benaderingen toe te blijven passen.

  5. Liejan van Horen-Meeusen

    Sinds mijn 22ste heb ik symptomen van een bipolaire stoornis. Op mijn 32ste is de diagnose gesteld en kreeg ik lithium. Toen in 2007 en in 2009 mijn lithium werd afgebouwd, ontstonden beide keren manieën. Sinds ik de principes van Dark Therapy toepas en niet ’s nachts uit mijn bed kom om het licht en mijn pc aan te doen, ben ik psychose-vrij. Nu ik vanwege een erfenis bijna negen maanden door mijn broers en zussen zwaar onder psychische druk ben gezet, ben ik stress ongevoelig geworden. Een bipolaire stoornis is dan ook te genezen.

  6. lerrie

    goed stuk Harm, ik herken het wel.

  7. Sonja Visser

    Als oud-medewerker binnen een ggz-instelling heel herkenbaar en voor mij niet te verteren. Ik weet niet of het een denkfout of een schakelfout betreft… maar ik zou willen toevoegen dat het niet willen (of kunnen?) verbinden van traumatische ervaringen én/of de unieke set van persoonskenmerken enerzijds, aan de symptomen die zich aan de hulpverlener presenteren anderzijds bij deze opsomming hoort. Alles in mij kan en wil nooit opgeven om -op z’n minst!- de herstellende waarde van een persoonlijk verklaringsmodel een kans te geven!!

  8. Maurice Wasserman

    Hulpverleners gesloten afdelingen hebben mi erg last van wat hier ‘ metageheugen’ genoemd wordt. Zij zien vaak mensen met een psychose op hun slechts en vaker terugkeren. Dat vervormt inderdaad de werkelijkheid. Aldus ontstaat hospitalisatie van de hulpverlener. Rouleren van personeel, met name op gesloten afdelingen, zou dat geen goede optie zijn om dit te voorkomen?

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *