Beste meneer Van Os,
Hoe groot is de kans op een dwangstoornis bij iemand met ADHD die Ritalin slikt?
Alvast bedankt voor uw reactie.
Veel gezochte termen
De PsychoseNet Kennisbank
Beantwoord door
Auteur
Jim van Os
Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Hoe groot is de kans op een dwangstoornis bij Ritalin-gebruik?
Vraag
Antwoord
Beste I., dank voor je vraag!
De kans dat je door Ritalin een échte dwangstoornis ontwikkelt is klein. Wat wél kan gebeuren is dat bestaande dwangtrekjes of piekergedrag zichtbaarder worden als de prikkelscherpte en focus omhooggaan. Soms lijkt het dan alsof er dwang ontstaat, maar vaak zie je een combinatie van meer spanning, meer perfectionisme en een soort medicatie-gedreven hyperfocus. Bij een te hoge dosering kunnen onrust, piekeren en controle-impulsen toenemen en dat kan dwangachtig aanvoelen. Verlaag je tot de minimale effectieve dosis, bouw je rustig op en bewaak je slaap en stress, dan zie je die klachten meestal weer zakken. Echt nieuwe, hardnekkige dwang die ook buiten de piekwerking van Ritalin doorgaat en lijdensdruk geeft, komt zelden puur door het middel zelf voor, en is eerder het ontrafelen waard: zat er al iets aan obsessieve gevoeligheid, is er veel stress, speelt angst mee?
Handig is om het onderscheid te maken tussen functionele focus en dwang. Focus helpt je taak afronden en voelt neutraal tot prettig. Dwang geeft lijdensdruk, kost veel tijd, wordt gevoed door angst en voelt alsof je móét. Merk je dat rumineren, controleren of rituelen opkomen of verergeren, maak het dan klein en saai: lagere dosis, langzamer titreren, vaste eet- en slaaptijden, lichaamsbeweging, en technieken die stoppen met vechten tegen de gedachte bevorderen zoals mindfulness en ACT. Soms past een ander middel of toedieningsvorm beter, maar het uitgangspunt blijft minimal effective dose en oppassen voor stapelen van medicatie. Onthoud ook dat ADHD en dwang bij best wat mensen samen voorkomen, los van medicatie. Dan is het vooral zinvol om de onderliggende angst te adresseren en, als het echt dwang is, in kleine stapjes te oefenen met laten staan wat je normaal zou controleren of neutraliseren.
Kortom, Ritalin veroorzaakt zelden een dwangstoornis uit het niets. Het kan bestaande dwanggevoeligheid tijdelijk uitvergroten, vooral bij hoge dosering, weinig slaap en veel stress. Door laag en langzaam te doseren, goed op je lichaam te letten en psychologische vaardigheden te trainen, houd je de baten van focus zonder dat dwang de regie overneemt.
Hope this helps,
Greetz Jim
Meer informatie
Disclaimer
Bespreek eventuele verandering van medicatie of andere aspecten van je behandeling altijd eerst met je voorschrijvende arts
Ga niet alleen dingen zitten veranderen, dat is niet de bedoeling van de adviezen van de experts van PsychoseNet. Bedenk je dat de adviezen van experts altijd van algemene aard zijn – je kunt ze niet zonder meer op jezelf van toepassing achten, dat kan pas na overleg met je behandelaar of huisarts. Onze expert heeft je immers niet persoonlijk onderzocht.
Empower jezelf met Kennis van PsychoseNet
Wil je met iemand chatten?
Ga dan naar onze chat en verrijk jezelf met een herstelondersteunende chat met een van onze medewerkers.
Wil je een blog schrijven over je ervaring met een onderwerp relevant voor PsychoseNet?
Kijk hier voor informatie.
Lees deze toegankelijke boeken over Goede Zorg:
- Wil je alles weten over TRAUMA in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over PSYCHOSE in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over NEURODIVERSITEIT in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over HOE GOEDE GGZ ERUIT MOET ZIEN in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
Wil je weten hoe je medicatie moet afbouwen, of hoe je mensen hiermee kunt helpen?
- Denk je over medicatieafbouw? Kijk dan EERST naar onze 33 TIPS OVER MEDICATIEAFBOUW op de website van PsychoseNet.
- Kijk ook naar ons tweedelige WEBINAR HOE MOET IK AFBOUWEN over afbouwen van psychiatrische medicaties met Jim van Os en Peter Groot;
Deel 1 is vooral voor afbouwers bedoeld; Deel 2 vooral voor voorschrijvers. - Wil je een PERSOONLIJK ADVIES bij het kiezen van een AFBOUWSCHEMA?
Behandelaars kunnen bij de Regenboog Apotheek een persoonlijk advies vragen voor een afbouwschema voor een patiënt. - Wil je benzodiazepinen afbouwen, eventueel via een ander middel zoals diazepam (Valium)? Gebruik dan de KNMP-rekenhulp.
- Heb je een vraag over WELK ANTIDEPRESSIVUM JE MOET GEBRUIKEN en over de bijwerkingen van antidepressiva? Kijk dan bij onze antidepressivakeuzetool.
- Heb je een vraag over WELK ANTIPSYCHOTICUM JE MOET GEBRUIKEN en over de bijwerkingen van antipsychotica? Kijk dan bij onze antipsychoticakeuzetool.
- Wil je meer leren over bewegingsstoornissen door psychiatrische medicaties en wat eraan te doen is? Kijk dan op de website Bewegingsstoornissen in de Psychiatrie.
Ben je op zoek naar informatie over Persoonlijk Herstel?
- Wil je begrijpen dat er vijf fasen zijn in het proces van PERSOONLIJK HERSTEL? Kijk dan onze animatie hierover of bekijk ze allemaal.
- Wil je weten hoe het werkt met het maken van een DSM-DIAGNOSE VAN PSYCHOSE? Kijk dan het mini-college van Jim van Os.
- Wil je weten waarom we op PsychoseNet KRITISCH ZIJN OP HET LABEL ‘SCHIZOFRENIE’ (of andere schizo-terminologie), en waarom we denken dat het beter kan worden vervangen door de term ‘psychosegevoeligheid’? Kijk dan naar het mini-college van Jim van Os.
- Als psychisch lijden niet het hebben van een DSM-diagnose is, met de suggestie dat er iets mis is ‘in je hoofd’, wat is het dan wel? Bekijk het mini-college WAT IS PSYCHISCH LIJDEN en wat doe je eraan? van Jim van Os.
Ben je op zoek naar de JUISTE HULP?
- Kijk dan op de sociale kaart op PsychoseNet (MIND ATLAS).
- Ben je op zoek naar LOTGENOTENCONTACT BIJ MEDICATIEAFBOUW? Ga dan naar de Vereniging Afbouwmedicatie.
- Ben je op zoek naar stemmenhorengroepen buiten de reguliere GGZ? Zie de website van Stichting Weerklank.
- Ben je op zoek naar traumawebsites, kijk dan op traumanet, allesovertrauma of stichting trauma en dissociatie.
Beantwoord door: Jim van Os op 23 oktober 2025
