Hi Jim!
Hoe onderscheid je OCD van een waan? Dus angst voortkomend uit OCD of een angstige waan?
En kunnen mensen met een waan ook twijfelen aan de waan of denken ‘wat als…’, of zijn mensen met een waan altijd geheel overtuigd?
Groetjes,
N.
Veel gezochte termen
De PsychoseNet Kennisbank
Beantwoord door
Auteur
Jim van Os
Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Hoe onderscheid je OCD van een waan?
Vraag
Antwoord
Hey N., dank voor je vraag!
OCD en wanen kunnen allebei heel overtuigend voelen. Toch zitten ze vaak anders in elkaar.
Bij OCD gaat het meestal om een angstgedachte die je niet wilt hebben. Het voelt als een indringer. Je brein roept: stel dat dit waar is, en je wordt onrustig. Daarna komt de drang om te checken, te vermijden, te herhalen, te poetsen, geruststelling te vragen, te piekeren, te tellen, te bidden, of eindeloos te analyseren. Dat is bedoeld om zekerheid te krijgen en angst te dempen. Het probleem is dat die strategie het juist in stand houdt. Je leert je brein: dit is gevaar, blijf alert.
Bij een waan gaat het vaker om een overtuiging die aanvoelt als een verklaring. Je ervaart het niet alleen als angst, maar als betekenis. Het kan rust geven omdat het een puzzel oplost, al kan het ook heel bedreigend zijn. Mensen gaan dan gedrag aanpassen aan die verklaring. Bijvoorbeeld: verbanden zien, conclusies trekken, zichzelf beschermen, gesprekken vermijden, signalen interpreteren.
En ja, mensen met een waan kunnen twijfelen. Het is niet zwart-wit. Twijfel kan er zijn, vooral in het begin, of als de spanning zakt, of als iemand geleerd heeft om afstand te nemen. Soms voelt het als 70 procent waar. Of iemand denkt: ik weet dat het raar klinkt, maar het voelt toch echt zo. Dat soort twijfel zegt iets over ruimte in het denken, niet per se dat het geen waan kan zijn.
Een praktisch verschil zit vaak in de vraag: wat gebeurt er als je de twijfel niet oplost? Bij OCD schiet de angst vaak omhoog en voelt het onverdraaglijk om het open te laten. Bij een waan is de drang vaak minder om te checken voor geruststelling, en meer om de overtuiging te volgen als leidraad, of om anderen te overtuigen, of om het te verdedigen tegen tegenspraak. Maar ook dit is geen harde regel.
Let ook op de context. Slechte slaap, stress, middelen, een periode van ontregeling, isolatie, veel spanning in relaties, dat kan allemaal zorgen dat gedachten steviger gaan klinken en minder corrigeerbaar worden. Een nieuwe episode is dan niet alleen ellende, het is ook informatie. Je kunt eruit leren wat jouw brein nodig heeft om weer wat losser te denken.
Als je dit bij jezelf herkent, is de kernvraag vaak niet: welk label is het, maar: welke reactie helpt jou het meest. Bij OCD helpt meestal oefenen met onzekerheid toelaten en niet meegaan in controlegedrag. Bij waanachtige overtuigingen helpt vaak spanning verlagen, ritme en slaap bewaken, prikkels doseren, en met iemand samen rustig reality-checken zonder directe strijd.
Hope this helps,
Greetz Jim
Meer informatie
Disclaimer
Bespreek eventuele verandering van medicatie of andere aspecten van je behandeling altijd eerst met je voorschrijvende arts
Ga niet alleen dingen zitten veranderen, dat is niet de bedoeling van de adviezen van de experts van PsychoseNet. Bedenk je dat de adviezen van experts altijd van algemene aard zijn – je kunt ze niet zonder meer op jezelf van toepassing achten, dat kan pas na overleg met je behandelaar of huisarts. Onze expert heeft je immers niet persoonlijk onderzocht.
Empower jezelf met Kennis van PsychoseNet
Wil je met iemand chatten?
Ga dan naar onze chat en verrijk jezelf met een herstelondersteunende chat met een van onze medewerkers.
Wil je een blog schrijven over je ervaring met een onderwerp relevant voor PsychoseNet?
Kijk hier voor informatie.
Lees deze toegankelijke boeken over Goede Zorg:
- Wil je alles weten over TRAUMA in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over PSYCHOSE in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over NEURODIVERSITEIT in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over HOE GOEDE GGZ ERUIT MOET ZIEN in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over PSYCHEDELICA in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
Wil je weten hoe je medicatie moet afbouwen, of hoe je mensen hiermee kunt helpen?
- Denk je over medicatieafbouw? Kijk dan EERST naar onze 33 TIPS OVER MEDICATIEAFBOUW op de website van PsychoseNet.
- Kijk ook naar ons tweedelige WEBINAR HOE MOET IK AFBOUWEN over afbouwen van psychiatrische medicaties met Jim van Os en Peter Groot;
Deel 1 is vooral voor afbouwers bedoeld; Deel 2 vooral voor voorschrijvers. - Wil je een PERSOONLIJK ADVIES bij het kiezen van een AFBOUWSCHEMA?
Behandelaars kunnen bij de Regenboog Apotheek een persoonlijk advies vragen voor een afbouwschema voor een patiënt. - Wil je benzodiazepinen afbouwen, eventueel via een ander middel zoals diazepam (Valium)? Gebruik dan de KNMP-rekenhulp.
- Heb je een vraag over WELK ANTIDEPRESSIVUM JE MOET GEBRUIKEN en over de bijwerkingen van antidepressiva? Kijk dan bij onze antidepressivakeuzetool.
- Heb je een vraag over WELK ANTIPSYCHOTICUM JE MOET GEBRUIKEN en over de bijwerkingen van antipsychotica? Kijk dan bij onze antipsychoticakeuzetool.
- Wil je meer leren over bewegingsstoornissen door psychiatrische medicaties en wat eraan te doen is? Kijk dan op de website Bewegingsstoornissen in de Psychiatrie.
Ben je op zoek naar informatie over Persoonlijk Herstel?
- Wil je begrijpen dat er vijf fasen zijn in het proces van PERSOONLIJK HERSTEL? Kijk dan onze animatie hierover of bekijk ze allemaal.
- Wil je weten hoe het werkt met het maken van een DSM-DIAGNOSE VAN PSYCHOSE? Kijk dan het mini-college van Jim van Os.
- Wil je weten waarom we op PsychoseNet KRITISCH ZIJN OP HET LABEL ‘SCHIZOFRENIE’ (of andere schizo-terminologie), en waarom we denken dat het beter kan worden vervangen door de term ‘psychosegevoeligheid’? Kijk dan naar het mini-college van Jim van Os.
- Als psychisch lijden niet het hebben van een DSM-diagnose is, met de suggestie dat er iets mis is ‘in je hoofd’, wat is het dan wel? Bekijk het mini-college WAT IS PSYCHISCH LIJDEN en wat doe je eraan? van Jim van Os.
Ben je op zoek naar de JUISTE HULP?
- Kijk dan op de sociale kaart op PsychoseNet (MIND ATLAS).
- Ben je op zoek naar LOTGENOTENCONTACT BIJ MEDICATIEAFBOUW? Ga dan naar de Vereniging Afbouwmedicatie.
- Ben je op zoek naar stemmenhorengroepen buiten de reguliere GGZ? Zie de website van Stichting Weerklank.
- Ben je op zoek naar traumawebsites, kijk dan op traumanet, allesovertrauma of stichting trauma en dissociatie.
Beantwoord door: Jim van Os op 24 december 2025
