Beste Jim,
Als een persoon wanen heeft, is die persoon dan ook vatbaarder om slachtoffer te worden van oplichting?
Vriendelijke groet,
Y.
Veel gezochte termen
De PsychoseNet Kennisbank
Beantwoord door
Auteur
Jim van Os
Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Is iemand met wanen vatbaarder om in een scam te trappen?
Vraag
Antwoord
Hey Y., dank voor je vraag!
Dat is een hele interessante, want je zou denken: iemand die al eens in een psychoseachtige belevingswereld heeft gezeten, met wanen en alles, zal toch sneller in een scam trappen. Maar zo simpel is het niet. Het is waar dat als je in een psychotische toestand zit je soms minder kritisch kunt zijn, of dat je sneller meegaat in een verhaal omdat het aansluit bij hoe je je op dat moment voelt of denkt. Je bent dan wat kwetsbaarder voor dingen die bevestigen wat er al in je hoofd rondgaat. Dus ja, in de acute fase van wanen kan er meer risico zijn.
Maar… er is ook een andere kant. Veel mensen die psychosegevoelig zijn hebben juist door schade en schande geleerd om wantrouwig te zijn. Ze checken alles drie keer, zijn soms overdreven kritisch, en vertrouwen eerder te weinig dan te veel. Dat kan er juist voor zorgen dat ze minder vatbaar zijn voor scams dan de gemiddelde Nederlander die in een slaperige bui een rare mail opent en zonder nadenken op de link klikt.
Het hangt dus sterk af van de situatie. Als je stabiel bent, je gevoeligheid kent, en je jezelf getraind hebt in reality checking (dat kan trouwens ook via stemmenhorengroepen of lotgenoten die je helpen met spiegelen), dan kun je net zo goed of zelfs beter beschermd zijn dan iemand zonder psychotische ervaringen. Maar als je in een periode zit waarin je overspoeld wordt door wanen, angsten of stemmen, ja dan is je filter wat zwakker en kunnen scammers daar helaas misbruik van maken.
Misschien helpt het om het zo te zien: het is niet zozeer de diagnose of de gevoeligheid die bepaalt of je in een scam trapt, maar je huidige mentale toestand, je netwerk van mensen die je vertrouwt en je vaardigheid om twijfel te checken bij een ander. Want zelfs de slimste professoren en directeuren zijn wel eens opgelicht. En die hebben doorgaans geen psychosegevoeligheid maar gewoon een momentje van onoplettendheid.
Dus samengevat: Ja, er is een risico als je in een kwetsbare fase zit, maar nee het is niet automatisch zo dat psychotische ervaringen je levenslang tot een makkelijk doelwit maken. En ook jij kunt een systeem ontwikkelen om jezelf te beschermen, bijvoorbeeld door altijd even iemand in vertrouwen te vragen als er een gek telefoontje of mailtje komt, of door bij jezelf een soort standaardvertraging in te bouwen: niet meteen reageren, maar eerst even slapen of iemand raadplegen.
Hope this helps en kijk vooral ook bij de informatie hieronder.
Greetz Jim
Meer informatie
Disclaimer
Bespreek eventuele verandering van medicatie of andere aspecten van je behandeling altijd eerst met je voorschrijvende arts
Ga niet alleen dingen zitten veranderen, dat is niet de bedoeling van de adviezen van de experts van PsychoseNet. Bedenk je dat de adviezen van experts altijd van algemene aard zijn – je kunt ze niet zonder meer op jezelf van toepassing achten, dat kan pas na overleg met je behandelaar of huisarts. Onze expert heeft je immers niet persoonlijk onderzocht.
Empower jezelf met Kennis van PsychoseNet
Wil je met iemand chatten?
Ga dan naar onze chat en verrijk jezelf met een herstelondersteunende chat met een van onze medewerkers.
Wil je een blog schrijven over je ervaring met een onderwerp relevant voor PsychoseNet?
Kijk hier voor informatie.
Lees deze toegankelijke boeken over Goede Zorg:
- Wil je alles weten over TRAUMA in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over PSYCHOSE in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over NEURODIVERSITEIT in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
- Wil je alles weten over HOE GOEDE GGZ ERUIT MOET ZIEN in een toegankelijk boek? Lees dan ons boek hierover.
Wil je weten hoe je medicatie moet afbouwen, of hoe je mensen hiermee kunt helpen?
- Denk je over medicatieafbouw? Kijk dan EERST naar onze 33 TIPS OVER MEDICATIEAFBOUW op de website van PsychoseNet.
- Kijk ook naar ons tweedelige WEBINAR HOE MOET IK AFBOUWEN over afbouwen van psychiatrische medicaties met Jim van Os en Peter Groot;
Deel 1 is vooral voor afbouwers bedoeld; Deel 2 vooral voor voorschrijvers. - Wil je een PERSOONLIJK ADVIES bij het kiezen van een AFBOUWSCHEMA?
Behandelaars kunnen bij de Regenboog Apotheek een persoonlijk advies vragen voor een afbouwschema voor een patiënt. - Wil je benzodiazepinen afbouwen, eventueel via een ander middel zoals diazepam (Valium)? Gebruik dan de KNMP-rekenhulp.
- Heb je een vraag over WELK ANTIDEPRESSIVUM JE MOET GEBRUIKEN en over de bijwerkingen van antidepressiva? Kijk dan bij onze antidepressivakeuzetool.
- Heb je een vraag over WELK ANTIPSYCHOTICUM JE MOET GEBRUIKEN en over de bijwerkingen van antipsychotica? Kijk dan bij onze antipsychoticakeuzetool.
- Wil je meer leren over bewegingsstoornissen door psychiatrische medicaties en wat eraan te doen is? Kijk dan op de website Bewegingsstoornissen in de Psychiatrie.
Ben je op zoek naar informatie over Persoonlijk Herstel?
- Wil je begrijpen dat er vijf fasen zijn in het proces van PERSOONLIJK HERSTEL? Kijk dan onze animatie hierover of bekijk ze allemaal.
- Wil je weten hoe het werkt met het maken van een DSM-DIAGNOSE VAN PSYCHOSE? Kijk dan het mini-college van Jim van Os.
- Wil je weten waarom we op PsychoseNet KRITISCH ZIJN OP HET LABEL ‘SCHIZOFRENIE’ (of andere schizo-terminologie), en waarom we denken dat het beter kan worden vervangen door de term ‘psychosegevoeligheid’? Kijk dan naar het mini-college van Jim van Os.
- Als psychisch lijden niet het hebben van een DSM-diagnose is, met de suggestie dat er iets mis is ‘in je hoofd’, wat is het dan wel? Bekijk het mini-college WAT IS PSYCHISCH LIJDEN en wat doe je eraan? van Jim van Os.
Ben je op zoek naar de JUISTE HULP?
- Kijk dan op de sociale kaart op PsychoseNet (MIND ATLAS).
- Ben je op zoek naar LOTGENOTENCONTACT BIJ MEDICATIEAFBOUW? Ga dan naar de Vereniging Afbouwmedicatie.
- Ben je op zoek naar stemmenhorengroepen buiten de reguliere GGZ? Zie de website van Stichting Weerklank.
- Ben je op zoek naar traumawebsites, kijk dan op traumanet, allesovertrauma of stichting trauma en dissociatie.
Beantwoord door: Jim van Os op 4 september 2025
