Ben jij ‘anders’? Misschien ben je gewoon neurodivers.
Hoe kan het dat je intens kunt genieten van luide muziek op een festival, maar op andere momenten niet tegen het getik van bestek kunt? Hoe kan het dat een kind dat complexe puzzels oplost, tegelijkertijd niet doorheeft dat het storend gedrag vertoont in de klas? Deze paradoxen maken deel uit van de menselijke ervaring en wijzen op de enorme variatie in hoe onze breinen werken. We leren, communiceren en verwerken ervaringen allemaal op onze eigen unieke manier. Deze unieke ervaringen worden in deze blog uitgelegd aan de hand van de 7 dimensies van neurodiversiteit.
Te vaak proberen we deze verschillen in vaste, beperkende categorieën te persen. Labels als ‘ADHD‘ of ‘autisme‘, hoewel soms een bron van herkenning, kunnen leiden tot stigmatisering en een onterecht gevoel van ‘ziek-zijn’. Ze versmallen onze identiteit en leggen de focus op beperkingen. Neurodiversiteit biedt een verfrissende en humane benadering. Het ziet deze verschillen niet als stoornissen die gecorrigeerd moeten worden, maar als natuurlijke en waardevolle variaties binnen het menselijk spectrum.
Deze blogpost neemt je mee voorbij de labels. We verkennen de zeven dimensies van neurodiversiteit: een praktisch raamwerk om te begrijpen hoe iedereen een uniek profiel van gevoeligheden én talenten heeft. Door naar deze dimensies te kijken, ontdek je een nieuwe, genuanceerde taal om over jezelf en anderen te spreken – een taal die de focus verlegt van beperking naar potentieel.
De 7 dimensies van neurodiversiteit: een nieuwe kijk op jezelf
Je ervaring, die je hebt dankzij je brein, is geen statisch gegeven. Neurodiversiteit is het resultaat van een levenslange, dynamische wisselwerking tussen ontwikkelingsneurologische processen (de groei en rijping van je zenuwstelsel) en ontwikkelingspsychologische processen (hoe je denkt, voelt en leert door ervaringen). Jouw unieke profiel is dus niet een aangeboren ‘defect’, maar een gevormd en continu evoluerend samenspel van aanleg en omgeving.
Het neurodiversiteitsmodel helpt ons die uniciteit te begrijpen door naar zeven kerndimensies te kijken waarbinnen we allemaal variëren.
1. Cognitieve Processen: Jouw unieke manier van denken en leren
Deze dimensie omvat hoe je informatie verwerkt, je aandacht richt, dingen onthoudt en problemen oplost. Het gaat over je vermogen tot abstract denken, je taalbegrip en je creativiteit. Waar een label als ‘ADHD‘ focust op ‘snel afgeleid’, helpt deze dimensie je te zien dat je wellicht een ander, meer associatief aandachtsprofiel hebt.
Gevoeligheid én Talent
Een gevoeligheid kan zijn dat je snel bent afgeleid in een rumoerige omgeving of moeite hebt met abstracte concepten. Tegelijkertijd schuilt hierin een enorm potentieel: het talent om patronen te zien die anderen missen, een uitzonderlijk creatief probleemoplossend vermogen, of de gave om je met diepe, ononderbroken detailfocus vast te bijten in een onderwerp dat je fascineert. De context bepaalt of een eigenschap een uitdaging of een kracht is.
2. Emotionele Processen: De diepte en kleur van je gevoelsleven
Dit domein beschrijft hoe je emoties ervaart, uit en verwerkt. Het gaat over de intensiteit van je gevoelens, hoe je emoties bij jezelf en anderen herkent en hoe je ze uitdrukt. In plaats van te spreken van ‘emotionele disregulatie‘, nodigt deze dimensie je uit om de unieke dynamiek van jouw gevoelsleven te onderzoeken.
Gevoeligheid én Talent
Een gevoeligheid kan zich uiten in moeite met het herkennen van je eigen emoties, of in impulsieve reacties die je overvallen. Daartegenover staat het talent van een diep empathisch vermogen, een groot rechtvaardigheidsgevoel of een intense passie. Een intense emotionele beleving kan in een overweldigende omgeving een last zijn, maar in een veilige, creatieve context juist een bron van diepgang en kunstzinnige expressie.
3. Gedragsprocessen: Jouw tempo en stijl van doen
Deze dimensie heeft betrekking op je actiegerichtheid, impulsiviteit, flexibiliteit en motivatie. Het bepaalt hoe je beslissingen neemt, je aanpast aan veranderingen en wat jou drijft. Het helpt je om gedrag dat als ‘rigide’ of ‘impulsief’ wordt gelabeld, te zien als een stijl die in de juiste context heel functioneel kan zijn.
Gevoeligheid én Talent
Een gevoeligheid kan een sterke, soms rigide behoefte aan routines en voorspelbaarheid zijn. Het talent binnen dezelfde dimensie kan juist de tomeloze energie en dynamiek zijn die leidt tot innovatie, ondernemerschap en het vermogen om instinctief te handelen. Door de omgeving aan te passen – door voorspelbaarheid te bieden waar nodig en ruimte te geven voor projectmatig werken – kunnen beide kanten tot hun recht komen.
4. Sociale Processen: Jouw manier van verbinden met anderen
Dit gaat over hoe je sociale relaties aangaat en onderhoudt. Het omvat je vermogen tot empathie, je behoefte aan sociaal contact en hoe je jezelf ziet in relatie tot anderen. Dit perspectief gaat voorbij een label als ‘sociale stoornis’ en erkent dat er simpelweg verschillende manieren van verbinden zijn.
Gevoeligheid én Talent
Gevoeligheden kunnen zich manifesteren als moeite met het lezen van non-verbale sociale signalen (‘cues’) of sociale angst. De talenten liggen echter in het hebben van unieke, scherpe inzichten in menselijk gedrag of het vermogen om diepe, eerlijke en loyale verbindingen aan te gaan. Misverstanden in communicatie zijn vaak wederzijds (het ‘dubbele empathie’-probleem): ze komen voort uit verschillende manieren van interactie, niet uit een tekort bij één persoon.
5. Lichaamsbeleving en Interoceptie: De verbinding met je innerlijke wereld
Interoceptie is je vermogen om interne lichamelijke processen waar te nemen, zoals honger, dorst, pijn en vermoeidheid. Deze dimensie verklaart waarom sommigen een heel ander bewustzijn hebben van de signalen van hun lichaam, iets wat vaak over het hoofd wordt gezien bij traditionele labels.
Gevoeligheid én Talent
Een gevoeligheid hier kan betekenen dat je moeite hebt met het herkennen van honger- of vermoeidheidssignalen, waardoor je vergeet te eten of over je grenzen gaat. Een talent kan een zeer nauwgezette lichaamscontrole zijn, wat enorm waardevol is in disciplines als dans, kunst of topsport. Dit verklaart waarom zelfzorg zoals op tijd eten, slapen en rusten voor sommigen meer bewuste aandacht vraagt.
6. Waakzaamheid, Reactievermogen en Energie: Jouw natuurlijke ritme
Deze dimensie omvat je natuurlijke energieniveau, je alertheid en je gevoeligheid voor stress. Het bepaalt je slaap-waakpatroon en hoe je reageert op de eisen van de omgeving. Dit frame helpt om een ‘verstoord’ ritme niet als een probleem te zien, maar als een ander, persoonlijk ritme.
Gevoeligheid én Talent
Een gevoeligheid kan een uniek slaap-waakritme zijn dat niet synchroon loopt met de 9-tot-5-maatschappij, of een hoge gevoeligheid voor stress. Een uitzonderlijk talent is het vermogen tot hyperfocus: het kunnen leveren van buitengewone prestaties in korte, intense periodes van hoge concentratie. De sleutel is niet het forceren van een ‘normaal’ ritme, maar het inrichten van je dag en werk rondom jouw natuurlijke energiestromen.
7. Sensorimotorische Systemen: Hoe je de wereld waarneemt en beleeft
Ook wel ‘prikkelgevoeligheid‘ genoemd, omvat deze dimensie hoe je zintuiglijke input verwerkt: geluid, licht, aanraking, geur en textuur. In plaats van dit te labelen als ‘hoogsensitief’, stelt dit model het voor als een spectrum van waarneming met eigen voor- en nadelen.
Gevoeligheid én Talent
Een gevoeligheid uit zich vaak in over- of ondergevoeligheid voor prikkels. Harde geluiden kunnen pijnlijk zijn, labels in kleding ondraaglijk en fel licht overweldigend. Tegelijkertijd kan een talent in deze dimensie leiden tot uitzonderlijke vaardigheden, zoals een uitzonderlijk gehoor voor muziek of een scherp oog voor artistiek detail, dankzij een zeer fijne sensorische waarneming. Dit is een van de meest bekende aspecten van neurodiversiteit, en simpele aanpassingen zoals een koptelefoon met ruisonderdrukking of een rustige werkplek kunnen een wereld van verschil maken.
Zelf aan het stuur: Van ‘Wat is er mis met mij?’ naar ‘Wat heb ik nodig?’
De ware kracht van het neurodiversiteitsmodel is de verschuiving in perspectief die het teweegbrengt. Zo verschuift het klinisch gesprek van “welke DSM-label past hier?” naar “wat heb jij nodig om te floreren?” Deze aanpak legt de regie terug bij de persoon zelf. Het nodigt uit tot zelfonderzoek en zelfcompassie, in plaats van te wachten op een externe diagnose die je vertelt wie je bent.
Het gaat niet primair om medicalisering, zoals direct naar medicatie grijpen, maar om het slim en bewust inrichten van je omgeving. Door je eigen profiel van gevoeligheden en talenten te begrijpen, kun je je context proactief aanpassen. Misschien heb jij baat bij prikkelreductie, zoals een koptelefoon op kantoor. Of misschien floreer je juist met duidelijke ritmes en voorspelbaarheid in je dag. Voor een ander kan projectmatig werken, met ruimte voor hyperfocus, de sleutel tot succes zijn. Het gebruik van sensorische hulpmiddelen, van een verzwaringsdeken tot een stressballetje, is geen teken van zwakte maar een slimme strategie voor zelfregulatie.
“Neurodiversiteit is geen modeterm, maar een praktisch raamwerk dat normaliseert, nuanceert en handelingsperspectief biedt. Het is de erkenning dat we allemaal deel uitmaken van hetzelfde spectrum van menselijke diversiteit.”
Conclusie: Omarm je unieke ervaring
Je ervaring, via je brein, is geen standaardproduct; het is een uniek, complex en dynamisch systeem. De zeven dimensies van neurodiversiteit laten zien dat jouw manier van denken, voelen en doen geen afwijking is, maar een variatie met eigen uitdagingen en unieke voordelen. Door deze lens te gebruiken, kun je stoppen met jezelf te vergelijken met een denkbeeldige ‘norm’ en beginnen met het waarderen en benutten van je eigen, specifieke bedrading.
Nu je de 7 dimensies kent, welke verborgen talenten herken jij in jezelf of in de mensen om je heen?
Meer lezen van Jim van Os?
Meer lezen over Neurodiversiteit?
- Neurodiversiteit begrijpen: wat het is en waarom het ertoe doet
- De 7 Dimensies van Neurodiversiteit
- Hoogsensitief, neurodivers en gevoelig voor psychose
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Ken je de hoofdstukken van PsychoseNet al?
De professionals van PsychoseNet schreven deze hoofdstukken met betrouwbare, hoopgevende informatie.
