Fotocredits: Pixabay; TyliJura
Ken je dat gevoel, dat je op vakantie bent in een land waar je de taal niet spreekt en je wilt een broodje bestellen? Dat gaat meestal best een beetje stroef… Als je dan de taal een beetje leert, lukt dat broodje wel, maar probeer maar eens uit te leggen hoe je een brood bakt in die taal of hoe je de ketting van een fiets smeert. Of nog ingewikkelder: hoe belangrijk je het vindt om gezelligheid te creëren rond de feestdagen. Dat woord ‘gezelligheid’ bestaat in geen enkele andere taal dan het Nederlands. Een soort cultuurbotsing die mensen ook vaak ervaren tijdens een spirituele crisis.
Een andere taal spreken
Sommige mensen hebben het gevoel dat ze een andere taal spreken als ze proberen met een zorgverlener te praten over een spirituele ervaring. Niet omdat je elkaar niet wilt begrijpen, maar omdat je gewoon niet dezelfde woorden gebruikt. Of nog lastiger: omdat de woorden die je gebruikt niet hetzelfde betekenen voor jullie allebei. Bijvoorbeeld omdat je niet allebei spiritualiteit beleeft als iets werkelijks. Voor jou is het de ultieme realiteit, voor je hulpverlener is het vooral vaag en niet wetenschappelijk.
In de zorgstandaard zingeving staat dat het belangrijk is om bij een GGZ-behandeltraject aandacht te besteden aan spiritualiteit, religie en zingeving. Sommige zorgverleners zijn daar van zichzelf al goed in, omdat ze een geloof hebben of een spirituele interesse. Andere zorgverleners weten er minder raad mee en dat merk je als cliënt. Het kan ook zo zijn dat een zorgverlener diens eigen visie te veel naar voren schuift, zodat ook een spiritueel onderlegde zorgverlener eigenlijk niet voldoende ruimte geeft voor de beleving van de cliënt. In de huidige opleidingen wordt er niet zoveel aandacht besteed aan zingeving en krijgen zorgverleners weinig handvatten om een zingevingsgesprek te voeren.
Spiritual emergency
Toen ik van de Academie voor Geesteswetenschappen een opleiding in elkaar mocht zetten rondom het concept ‘spiritual emergency’, oftewel ‘spirituele crisis’, besloot ik dat niet in mijn eentje te doen. Ik heb eerst een heleboel boeken gelezen en toen een heleboel mensen gevraagd naar hun ervaringen en behoeftes rondom zingeving in de GGZ.
Allereerst cliënten. In totaal deden 14 mensen mee aan twee focusgroepen. Ze vertelden me dat ze het gevoel hadden dat ze niet serieus werden genomen in hun beleving. De meeste cliënten vertelden dat ze meestal niks zeiden over de spirituele kant van hun ervaringen, uit angst erom veroordeeld te worden. Ze hielden het liever bij medische taal, omdat de zorgverleners dat beter begrepen, of ze hielden hun mond. Dat leek me een beetje een omgekeerde wereld: de cliënt die probeert de taal te spreken van de zorgverlener. Het gold gelukkig niet voor alle zorgverleners; er waren er ook bij die juist veel ruimte hadden en zonder oordeel konden luisteren.
De zorgverleners die ik sprak, waren over het algemeen mensen die wel openstonden voor spiritualiteit, maar ook zij gaven aan dat er te weinig ruimte is in de GGZ om dit onderwerp goed te integreren en ook: om een gebalanceerd onderscheid te maken tussen spirituele ervaringen en psychische klachten. De cliënten waren het daarmee eens: ze wilden niet alleen aandacht voor hun spirituele ervaringen, maar ook graag een fijne gesprekspartner met wie ze konden uitvogelen welke delen van hun ervaring spiritueel waren en welke delen voortkwamen uit geestelijke onbalans (neurochemisch of door trauma of stress, etc.). In de opname was voor beide geen ruimte en vaak ook daarna niet, in de ambulante behandelsetting.
De drie wensen
Uiteindelijk kwamen er drie belangrijke wensen naar voren:
Meer kennis van spirituele aspecten van psychische klachten bij GGZ-zorgverleners. In de focusgroepen hadden we leuke ideeën om zorgverleners te helpen om zelf een spirituele ervaring te krijgen. Denk aan een nabij-de-doodervaring, die helaas niet ethisch uitvoerbaar bleken. Jammer! Gelukkig is er veel literatuur over te vinden en we besloten om ervaringsdeskundigen daarnaast het podium te geven met hun persoonlijke verhalen en inzichten.
Een open houding van GGZ-zorgverleners ten opzichte van de spirituele beleving van cliënten. Iedereen was het erover eens dat je uiteindelijk niet per se een eigen spirituele ervaring hoeft te hebben gehad, als je maar in staat bent om een open, luisterende houding aan te nemen. Die hoeft vanzelfsprekend niet uit te sluiten dat je als hulpverlener ook in de gaten moet houden of een spirituele ervaring misschien gevaarlijke aspecten kan krijgen, zoals angst of negatieve stemmen. Dus creëerden we ruimte in de opleiding om te oefenen met deze open houding en na te denken over je eigen achtergrond. We vonden daarbij veel expertise in de transculturele zorg! Je kunt immers de taalbarrière tussen cliënt en zorgverlener ook zien als een cultuurbarrière?
Meer samenwerking tussen de GGZ-zorgverlener en andere zorgverleners, zoals geestelijk verzorgers en complementaire zorgverleners. Veel cliënten hadden wel eens gebruikgemaakt van de hulp van een geestelijk verzorger, spiritueel coach of complementair therapeut. De meesten waren daar erg enthousiast over. Deze extra mensen in je zorgteam kunnen de GGZ-zorg ontlasten, zoals in de GEM (Ecosystemen Mentale Gezondheid) ook al de bedoeling is. Er kunnen ook dingen misgaan. Daarom vonden de cliënten én de zorgverleners die ik sprak dat de samenwerking verder zou moeten worden uitgediept. Hoe doe je dat op zo’n manier dat de GGZ daadwerkelijk een uitbreiding krijgt, cliënten veilig zijn en de communicatie soepel verloopt? Dat werd het derde deel van de opleiding en de reden dat we proberen mensen uit verschillende beroepsgroepen samen in de klas te zetten. Zo kun je direct met elkaar leren en werkwijzen ontwerpen voor de praktijk.
Doe jij mee?
Ik hoop dat onze studenten een deeltje op zich nemen van de olievlek die zich momenteel in Nederland aan het uitbreiden is: de olievlek van cliëntparticipatie, samenwerking en openheid voor elkaar.
Hieronder meer informatie over de nascholing van Merel:
De nascholing duurt 7-maanden en wordt op 24 zaterdagen utigevoerd. Met 15+ docenten. Psychiaters, filosofen, antropologen en mensen die het zelf hebben meegemaakt.
De startdatum is 10 januari 2026 en uiterste inschrijfdatum is 29 december 2025. Klik op de volgende link voor meer informatie: Begeleiding van bijzondere ervaringen in een interprofessionele context
Merel is cultureel antropoloog en onderwijsmaker. Ze heeft zelf bijzondere ervaringen meegemaakt, zowel positieve als negatieve, en heeft familieleden met psychosegevoeligheid. Ze werkt sinds 2006 als energetisch therapeut, zoveel mogelijk samen met reguliere zorgverleners.
Meer lezen over Zingeving in de GGZ?
- De leegte voorbij – Esther van Fenema, Joost Röselaers
- Zingeving in de GGZ – Wat vind jij?
- Alles over zingeving – Info van PsychoseNet
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Verder lezen over goede zorg en GGZ?
Onderstaande boeken zijn geschreven door hoogleraar Jim van Os. In deze eerlijke boeken lees je meer over psychose, trauma, de nieuwe GGZ, herstel en veel meer.
Geef een reactie