In deze blog wil ik (Wim Davidse) een algemeen mensbeeld in overweging geven dat een uitgangspunt kan zijn bij een psychotherapeutische behandeling. Dat is nogal aanmatigend voor iemand die, zoals ik, van huis uit econoom is. Maar ik heb toch wel goede uitgangspunten voor een dergelijk mensbeeld. Dat heb ik beschreven in mijn boek Er is meer in ons/leren van de mystici.
Dit boek is een verslag van (gods)ervaringen van mystici uit Oost en West. Ik kom tot de conclusie dat ervaringen van al die mystici uit alle religies en van alle tijden naar hetzelfde wijzen: het Goddelijke, het Alomvattende, het Onuitsprekelijke. Zij onthullen iets over ons diepste wezen, over de essentie van onze ‘condition humaine’. We zijn als mens opgenomen in iets Hogers, we hebben een kern van waaruit we kunnen leven.
Dezelfde zee, andere golven
Dag Hammerskjøld en Meister Eckhar
Dag Hammerskjøld, Secretaris-Generaal van de VN van 1953 tot 1961, schreef bijvoorbeeld in zijn dagboek Merkstenen meerdere malen over: ‘Datgene in mij dat meer is dan ik’. De christelijke mysticus Meister Eckhart (plm. 1260-1328) duidde het ‘meerdere’ in ons wel eens aan als: ‘Iets in mij dat niet geboren is en ook niet sterft’.
Boeddha
Boeddha heeft zijn diepste wezen ervaren tijdens het zitten onder de bodhi boom in 528 vChr, zoals de legende vertelt. Hij drukte zijn ervaring vervolgens uit in negatieve zin, zei wat het niet was: ‘Een staat waarin aarde noch water, licht noch lucht is…. het is zowel zon als maan’. Een allesomvattende eenheidservaring, waaraan een weg naar zelfkennis voorafging. ‘Je eigen karakter leren kennen, zoals een ruiter zijn paard kent’, schijnt Boeddha gezegd te hebben.
Pater Enomiya-Lasalle
Enkele christelijke religieuzen sloegen een brug tussen Oost en West. Pater Enomiya-Lasalle (1898-1990) bijvoorbeeld was Jezuïet en erkend als zenmeester. In zijn boek Zen und Christliche Mystik heeft hij de nauwe verwantschap tussen beiden beschreven. De metafoor ‘Als je op weg bent naar Rome, ben je ook op weg naar het Vaticaan’, geeft deze verwantschap weer. Zen en christelijke mystiek gaan in dezelfde richting.
Benedictijn Willigis Jäger
De Duitse Benedictijn Willigis Jäger (1925-2020) was ook een erkende zenmeester. Toen hij zijn zen onderricht kreeg ontdekte hij dat ‘zen dezelfde structuurelementen bezat als de christelijke mystiek en dat zelfs ook de moeilijkheden en ervaringen in hoge mate op elkaar leken’. Hij gaf de overeenkomst tussen beiden (en met andere religies) weer in een metafoor: ‘de gebrandschilderde ramen van een kerk zijn verschillend maar het licht dat er doorheen schijnt is hetzelfde’. In een ander beeld drukte hij uit dat we geen aparte individuen zijn: ‘elke golf is de zee, de golven zijn verschillend, maar ze maken deel uit van dezelfde zee’. Zo ook zijn wij deel van iets dat ons te boven gaat.
Het hoeft niet religieus te zijn
Mystieke ervaringen kunnen ook geheel los staan van religies. Filosoof en dichter Henk van der Waal schrijft hierover in zijn boek ‘Mystiek voor goddelozen’ (2017). Hierin bestrijdt hij het beeld van de autonome mens. We zijn volgens hem vergeten dat we een uitvloeisel zijn van iets veel groters dan onszelf. De mens is gebed in ‘een onbevattelijke omvatting’. Hij zegt erbij dat ‘we door onze drukte, zorgen en angsten niet willen verwijlen in dat ingebed zijn. We gaan van daaruit op de vlucht en zijn van die vlucht gaan houden. Dat beschouwen we als ons leven’.
Aan al deze inzichten en ervaringen uit Oost en West kunnen we een mensbeeld ontlenen dat a-theïstisch is, dat de essentie is van onze menselijke conditie, onze ‘condition humaine’. In elk mens schuilt het ‘Hogere’. Voor mij is dit geen theorie. Door een jarenlange praktijk van meditatie en stilte ervaar ik soms dat ik ben opgenomen in een dragende, stille ruimte. Een kern van waaruit ik kan leven. Dat ervaar ik niet continu, het is ‘zien soms even’, zoals Huub Oosterhuis eens heeft gezegd.
Het behoort tot onze wezenlijke menselijke conditie
Ik denk dat psychiaters en psychotherapeuten nogal eens huiverig zijn om bij hun therapie uit te gaan van een bepaald mensbeeld. Er is het een en ander geschreven over psychotherapie vanuit boeddhistisch perspectief (bijvoorbeeld door Mark Epstein, Barsten zonder te breken, 2000). Het lijkt me dat de meeste therapeuten hiermee niet geassocieerd willen worden.
Ik wil toch in overweging geven aan hulpverleners op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg om bij hun therapie uit te gaan van dat ‘Hogere’ dat in ieder mens schuilt. Dat niet is gebonden aan een bepaalde religie of levensbeschouwing, maar dat behoort tot onze wezenlijke menselijke conditie.
Om dat mensbeeld in praktijk te brengen moet er natuurlijk wel op zijn minst een vermoeden bestaan van dat ‘Hogere’ in ieder mens. Ik denk dat zo’n kijk op de client leidt tot meer respect en tot meer geduld bij de behandeling.
Over Wim Davidse
Ik ben gepensioneerd. In mijn werkzame leven was ik projectleider/onderzoeker bij een economisch instituut. Studie van de mystiek was een belangrijke bezigheid voor mij gedurende mijn pensioentijd. Dat heeft geresulteerd in het boek ‘Er is meer in ons/leren van de mystici‘ (Berne Media, 2019).
Meer lezen over Mystiek en/of Mensbeeld?
- Anders – een mystieke ervaring is zoveel meer dan een psychose
- Grens tussen psychose en mystieke ervaring
- Filosofische inzichten tijdens mijn psychoses
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Ken je de mini-College’s van PsychoseNet al?
Bekijk PsychoseNet college’s van Jim van Os over zorg en herstel, van depressie tot psychose.
Geef een reactie