Hoogbegaafdheid kan gemist worden door de psychiatrische symptomen die op de voorgrond staan. Maar ook is er risico op misdiagnostiek van de psychiatrische problematiek bij gebrek aan kennis over de mogelijke bredere kenmerken van hoogbegaafdheid.
Omdat de psychiatrische diagnostiek bij hoogbegaafde mensen lastig kan zijn zag de werkgroep Ontwikkelingsanamnese bestaansrecht voor de huidige Ontwikkelingsanamnese Psychiatrie en Hoogbegaafdheid.
De Ontwikkelingsanamnese Psychiatrie en Hoogbegaafdheid is opgesteld vanuit de stichting Landelijk Kennisnetwerk Psychiatrie & Hoogbegaafdheid (LKPHB), door de werkgroep Ontwikkelingsanamnese (bestaande uit: Esther Roelfsema ((kinder- en jeugd)psychiater), Marion van Zonneveld (kinder- en jeugdpsychiater), en Lia Jaeqx-van Tienen (verpleegkundig specialist GGZ)). Het document is ook breed afgestemd met GGZ-collega’s in Nederland die ervaring hebben in het werken met hoogbegaafde psychiatrische patiënten.
Voor GGZ professionals die psychiatrische diagnostiek doen
Het uitgangspunt is dat de clinicus die deze ontwikkelingsanamnese afneemt voldoende bevoegd en bekwaam is om psychiatrische diagnostiek uit te voeren, dan wel hierin gesuperviseerd wordt door iemand die bevoegd en bekwaam is.
Stel, er komt iemand bij je met zijn probleem en je wil onderzoeken wat nu wat is, hoe pak je dat dan aan? Het is algemeen bekend dat bij hoogbegaafdheid de diagnostiek en behandeling wat lastig kan gaan. Want je wil weten:
- of er echt sprake is van een psychiatrische stoornis,
- of is er juist een psychiatrische stoornis die is ontstaan door bepaalde factoren in het hoogbegaafde leven,
- of is er weinig psychiatrisch aan de hand en kan je het vanuit hoogbegaafdheid verklaren.
Er was weinig bekend waar je op moet letten. GGZ professionals vroegen zich af: “Wat kan je onder hoogbegaafdheid verstaan, hoe kan je het begrijpen en waar zitten specifieke uitdagingen en behoeften?”
Een uitgebreide handleiding en een formulier voor een ontwikkelingsanamnese
Deze Ontwikkelingsanamnese Psychiatrie en Hoogbegaafdheid is een verrijking en goed onderbouwd met de uitgebreide handleiding en een formulier voor een ontwikkelingsanamnese. Er staat in de handleiding per kopje beschreven waar je op kan letten bij hoogbegaafdheid en wat er anders is. Er staan aanvullende vragen om de verschillen tussen psychiatrische beelden en hoogbegaafdheid te verhelderen. In de handleiding krijg je:
- de onderbouwing van hoogbegaafdheid,
- inzicht om de achtergrond van hoogbegaafdheid te begrijpen,
- en je ontdekt hoe iemand hoogbegaafd is,
- afsluitend worden aanbevelingen voor psychiatrische behandeling van hoogbegaafde patiënten gegeven.
Het invulformulier Ontwikkelingsanamnese Psychiatrie en Hoogbegaafdheid biedt ruimte en handvatten om stap voor stap de thema’s van zwangerschap tot volwassenheid samen met de cliënt te doorlopen. Enkele onderwerpen zijn: asynchrone ontwikkeling, gedrag, emoties, angst en trauma, somatiek, executieve functies, genderidentiteit en seksualiteit, en er worden heel wat schooltermen verklaard.
Grondhouding van de professional
Hoogbegaafdheid is geen psychiatrische diagnose en hoeft niet te worden gediagnosticeerd. Hoogbegaafdheid identificeer je. Samen met de cliënt maak je het verhaal.
Bij afname van de ontwikkelingsanamnese, zeker bij het mogelijk bestaan van hoogbegaafdheid, is de volgende grondhouding vaak het beste werkbaar: een open en onderzoekende houding, waarbij er ruimte is voor de gesprekspartner om het verhaal chronologisch te vertellen, niet te veel gestuurd door de items. Niet uitgaan van het eigen referentiekader, maar echt luisteren, doorvragen, en oprechte interesse tonen.
Wat is hoogbegaafdheid?
De handleiding dient ter ondersteuning bij het afnemen van de ontwikkelingsanamnese bij (mogelijk bestaande) hoogbegaafdheid, met achtergrondinformatie en mogelijke aandachtspunten. Want tot op heden bestaat er geen eenduidige definitie van hoogbegaafdheid. Grofweg kan worden gesteld dat bij een intelligentieniveau van 130 of hoger gesproken kan worden van een hoogbegaafd intelligentieniveau, hoewel er bij hoogbegaafdheid aan afname en interpretatie van de intelligentietest zelf ook haken en ogen kleven. Daarnaast zijn er meerdere gedrags- en persoonlijkheidskenmerken die in de literatuur benoemd worden als mogelijk passend bij hoogbegaafdheid.
De werkgroep Ontwikkelingsanamnese heeft het uitgangspunt dat hoogbegaafdheid op zich geen (psychiatrische) stoornis is. Er zijn aanwijzingen dat het hoogbegaafde brein wel degelijk verschilt van het gemiddeld intelligente brein qua morfologie, functionaliteit, structuur, interne netwerken en verwerkingssnelheid.
Kennis over hoogbegaafdheid en mogelijke bijpassende kenmerken achten de auteurs van groot belang voor:
- de interpretatie van het psychiatrisch beeld van patiënten,
- voor het vergroten van zelfinzicht,
- en voor een optimale werkrelatie en psychiatrische behandeling.
Inhoud van de Ontwikkelingsanamnese Psychiatrie en Hoogbegaafdheid
In de handleiding zijn onder elk kopje de onderwerpen hierbij horend gegroepeerd en cursief weergegeven. Daar waar van toepassing worden de bijzonderheden benoemd die kunnen passen bij de ontwikkeling van iemand die hoogbegaafd is in vergelijking met iemand met een gemiddelde cognitieve ontwikkeling. Ditzelfde is gedaan voor specifieke kenmerken van hoogbegaafdheid in vergelijking met kenmerken passend bij ontwikkelingsproblematiek of andere psychiatrische classificaties. Een enkele keer wordt er algemene aanvullende achtergrondinformatie gegeven in aparte kaders.
Toepasbaar voor zowel kinderen als volwassenen
Tijdens het opstellen van deze ontwikkelingsanamnese en handleiding is besloten om zo volledig mogelijk te benoemen wat belangrijk kan zijn in bepaalde ontwikkelingsfasen van het leven. Waarbij er naast focus op de ontwikkeling in de kindertijd en adolescentie ook aandachtspunten worden genoemd voor de volwassenheid. De in Nederland gangbare ontwikkelingsanamnese bij psychiatrische diagnostiek is als uitgangspunt genomen.
Geen afvinklijst maar hulpmiddel
Deze ontwikkelingsanamnese is niet bedoeld om eventuele hoogbegaafdheid vast te stellen, en is zeker niet bedoeld als ‘afvinklijst’. Er bestaat grote heterogeniteit in de groep hoogbegaafde psychiatrische patiënten, waarbij de complexiteit van de bestaande problematiek vaak groot is.
De ‘Ontwikkelingsanamnese Psychiatrie en Hoogbegaafdheid’ dient daarom vooral als ondersteuning binnen de bredere psychiatrische diagnostiek, als hulpmiddel voor de diagnosticus om:
- meer zicht te krijgen op eventueel aanwezig hoogbegaafd potentieel en hoe dat zich kan uiten,
- wat de ontwikkelingsbehoeften zijn,
- maar ook in hoeverre er sprake is van obstakels in de ontwikkeling van het individu en vanuit de omgeving.
Dit laatste is belangrijk, omdat de ontwikkeling van bestaand hoogbegaafd potentieel niet los gezien kan worden van de omgeving en de interacties daarmee. Tot slot is het van belang ervoor te waken dat hoogbegaafdheid wordt gezien als volledig verklaringsmodel, maar te bedenken dat het een onderdeel is van het totaalbeeld, waarbij andere oorzaken (mede) verklarend kunnen zijn voor bepaalde gedrags- of persoonlijkheidskenmerken of voor de ontstane problematiek.
Afsluitend
Waar mogelijk is getracht om verschillen en overeenkomsten met psychiatrische problematiek inzichtelijk te maken. Het is de wens van de auteurs dat hun opgedane kennis en praktijkervaring gedeeld wordt met hun collega’s. Juist omdat er nog weinig wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar de combinatie van psychiatrie en hoogbegaafdheid.
Hierdoor ontbreekt nog veel specifieke kennis en/of de wetenschappelijke onderbouwing, en beschrijvingen in de literatuur berusten vaak op klinische ervaring. In toekomstige versies van deze ontwikkelingsanamnese worden daar waar nodig wijzigingen aangebracht wanneer nieuwe wetenschappelijke inzichten of consensus uit het werkveld daar aanleiding toe geven.
Hier vind je de Handleiding Ontwikkelingsanamnese Psychiatrie en Hoogbegaafdheid.
Hier vind je het formulier Ontwikkelingsanamnese Psychiatrie en Hoogbegaafdheid.
Met dank aan het Landelijk Kennisnetwerk Psychiatrie & Hoogbegaafdheid en in het bijzonder de ontwikkelaars van de Ontwikkelingsanamnese Psychiatrie en Hoogbegaafdheid, Esther Roelfsema, Marion van Zonneveld en Lia Jaeqx-van Tienen.
Larinda Bok-van der Voet, RITHA/ECHA Specialist hoogbegaafdheid
Auteur: Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid
Expert en auteur bij PsychoseNet
Meer lezen van Larinda Bok-van der Voet?
Meer lezen over Hoogbegaafdheid?
- Wat is Hoogbegaafdheid?
- Alles over hoogbegaafdheid
- Hoogbegaafdheid is geen officiële diagnose in de DSM V
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Ken je de mini-College’s van PsychoseNet al?
Bekijk PsychoseNet college’s van Jim van Os over zorg en herstel, van depressie tot psychose.
Geef een reactie