François schrijft wekelijks over zijn leven met depressie. Hij vertelt in deze blog over de rol van hoop, identiteit en rouw bij depressie. “Sleutelwoord: identiteit. Dat is het begin van de oplossing”.
Pas toen ik na ruim twee jaar wakker werd uit mijn depressie, weer enigszins tot bedaren was gekomen, weer een beetje kon nadenken, reflecteren en zelfs een beetje kon lezen, pas toen drong het langzaam tot me door dat wat ik en iedereen mijn depressie noemde voor een groot deel, misschien wel voor een heel groot deel, niets anders was dan rouw, rouwen om verlies.
En natuurlijk hoe ik daarnaar keek, daarmee omging, daar een verhaal van maakte en tot mijn identiteit maakte
Toen ik verhuisde naar een klein dorpje ver weg in Zeeuws-Vlaanderen verloor ik mijn appartement aan de Keizersgracht, mijn status, mijn financiële zekerheid, mijn stad waar ik was geboren en waar ik 52 jaar had gewoond, mijn dagelijkse structuur, mijn werk, mijn inkomsten en last but not least mijn vrienden. Kortom mijn identiteit. Mijn oude leven was dood, was weg. Ik had alle schepen achter me verbrand.
Dat ik dat allemaal zelf vrijwillig had veroorzaakt, maakte geen verschil. Ik was het kwijt en besefte de omvang ervan eigenlijk pas toen ik het kwijt was. Te laat.
Pas toen ik al die dingen kwijt was besefte ik de waarde ervan
Helaas een bekend verschijnsel in mijn leven. Het werkt op alle niveaus, ook met dit piepkleine voorbeeld: als ik fiets met tegenwind, denk ik: shit! Maar met meewind denk ik niks, ik voel geen meewind. Dus tegenslag merk je op, voorspoed niet. Verlies merk je op, bezit niet (bezit zaak einde vermaak). Pas als je het kwijt bent, word je bewust van wat je hebt verloren, van de waarde ervan. (Dankbaarheid is de waarde van mensen en dingen zien terwijl je die nog hebt. Zeer onnatuurlijk voor ons mensen, in ieder geval voor mij, zie Dankbaarheid is een schuw vogeltje.)
Maar wacht even, dat ik dit allemaal zelf had veroorzaakt, maakte wel degelijk uit: ik kon op niemand boos zijn behalve op mezelf. Ik heb mezelf jaren uitgescholden, ik bedoel echt hardop, vaak als ik alleen buiten was. Toen ik weer naar buiten durfde. Stommerd! Debiel! Grote klootzak!
Maar goed, toen ik weer kon nadenken, dacht ik al snel: bij verlies hoort rouw
Ben ik aan het rouwen? Ik bezocht dokter Google en die somde de geestelijke symptomen van rouw op: verdriet, schuldgevoel, boosheid, eenzaamheid, somberheid, piekeren, depressieve klachten, ontkenning, concentratieproblemen en gedachten aan zelfdoding. En de lichamelijke symptomen van rouw: slaapproblemen, verminderd eetlust, hoofdpijn, futloos, passief en vermoeidheid. Nou, al die symptomen klopten wel zo’n beetje, ja, haha, vooral die ‘depressieve klachten’. Oké dacht ik, ik begrijp het, het lijkt op elkaar, heeft grote overeenkomsten, loopt in elkaar over.
Het is een glijdende schaal: depressie is extreme rouw. Dat zegt hoogleraar psychologie Willem van der Does letterlijk is zijn boek Dat moet mij weer gebeuren … Zwartkijkers, zeurpieten en pechvogels.
Wat ik zeker weet is dat depressie vrijwel altijd met verlies heeft te maken
Oorzaak én gevolg. Na en door alle verliezen verloor ik ook mijn zelfbeheersing, ik verloor mijn oude identiteit (en mijn nieuwe identiteit was: depressie). Ik verloor mijn kalmte, rust, bezinning, controle. Ik verloor mijn libido, mijn slaap, mijn gezondheid, mijn wilskracht en alle vertrouwen in een goeie afloop. Ik verloor mezelf, mijn eigenwaarde, mijn oude, normale, ongelukkige zelf, de François die wel klaagde en mopperde en zich vaak slecht voelde, maar die pijn was in niks, helemaal in niks vergelijkbaar met de nieuwe pijn: de allesoverheersende, alles lelijk en zwart en bedreigend makende, alles kapot makende buikpijn-verdriet, hersen-krakende wanhoop en panische angst van depressie. Met altijd weer die rotsvaste zekerheid dat deze krankzinnige griezelfilm nooit meer zou stoppen.
Mijn grootste verlies: hoop
In Voel de pijn schreef ik: Als je een persoon/je werk/je huis/je identiteit/je gezondheid verliest, kan je beter loslaten en dat is weer: nu de pijn van het verlies voelen, dus dóór de pijn heen. Dat is verwerken. Als je die persoon/werk/huis/identiteit/gezondheid krampachtig vasthoudt, dan wil je pijn vermijden, ga je om de pijn heen, dan zal het nu toch zeurpijn opleveren PLUS bovendien de pijn van het verzetten tegen die pijn. Dan heb je geen pijn, maar pijn op pijn. Pas op, risico dat rouw verandert in depressie.
De 19de eeuwse Deense filosoof Kierkegaard zei het al: “Loslaten betekent tijdelijk het houvast verliezen. Niet loslaten betekent voor altijd het houvast verliezen”.
Dus: loslaten is iets verliezen, niet loslaten is alles verliezen.
Iets/iemand is dood OF iets/iemand is dood en ik ook.
Loslaten is erg, niet loslaten erger.
Loslaten maakt je verdrietig, niet loslaten depressief. (Zoals wel vaker in het leven is het kiezen uit twee kwaden.)
Soms is loslaten krachtiger dan krampachtig vasthouden.
Het woord loslaten impliceert dat je het wel eerst in je handen moet hebben gehad = pijn voelen = huilen = jezelf troosten = verwerken = jezelf tijd en aandacht geven = liefde.
In Een nieuwe aarde schrijft Eckhart Tolle over het verliezen van dingen die een deel van jou uitmaken, die een deel van jouw identiteit uitmaken, die een deel van jouw leven uitmaken. Dus dingen die je moét hebben, of denkt te moeten hebben om je goed te voelen, om je jezelf te voelen, om je thuis te voelen in je eigen leven. Die dingen noemt hij attachments, hechtingen aan buitenkant-dingen, imago-dingen, masker. Ik noem het obsessies.
Hij zegt dat als je die dingen kwijtraakt, dan moet je niet proberen om ze los te laten: “Dat is onmogelijk, proberen heeft geen enkele zin. Die gehechtheid valt vanzelf weg als je jezelf niet meer in die dingen zoekt. Probeer in de tussentijd bewust te zijn van je gehechtheid aan die dingen.”
Sleutelwoord: identiteit. Dat is het begin van de oplossing
Niet alleen hier en nu, maar altijd en overal, denkt iedereen, ik ook, dat hoe meer je hebt hoe meer je bent. We zoeken onze zelfwaarde onterecht meestal in status, macht, objecten, geld, enzovoort. Dus als je dingen, vooral dingen die status geven (vermogen, baan, huis, maar ook: uiterlijk, relatie, kind), als je die verliest en het voelt alsof je arm er wordt afgerukt (steeds opnieuw), dan is het begin van de oplossing: wees bewust van dat je je identiteit in die dingen zoekt.
De oplossing is: regelmatig hier bewust van zijn. Herhaling is de moeder der wijsheid, herhaling is de beste leermeester. Als je er echt goed in wil worden dan moet je veel herhalen. Net als met leren om goed piano te spelen, leren om een goeie chirurg te worden, leren om een goeie voetballer te worden.
Ik weet dat in de DSM, de universele psychiater-bijbel, ooit stond: als rouw langer dan twee weken duurt, dan is het pathologisch, een mentale ziekte. Dus als je langer dan twee weken rouwt dan was je ziek volgens de vrome gelovigen (psychiaters). Dat vonden ze zelf ook wat overdreven want dat veranderde in langer dan twee weken, daarna weer langer en uiteindelijk is het veranderd in een jaar en heet het nu Persisterende complexe rouwstoornis. Dus niet na twee weken, maar na 12 maanden plus een dag rouwen ben je … ziek?
Het is volgens mij geen goed idee dat de psychiatrie zich meester heeft gemaakt van rouw
Het is niet intelligent en niet wijs om pijn en rouw te zien als een ziekte, als een mentale stoornis. Te genezen met antidepressiva. Mijn suggestie is: niet pillen maar troosten. Bijstaan. Er zijn voor die ander. Empathie. Op komen dagen. Niet wegkijken. Opbellen, aanbellen. Gedeelde smart is halve smart. Luisteren. Begrijpen. Consistent constructieve tijd en aandacht geven = liefde.
Dat doen is tegelijk voordoen. Bijstaan zodat iemand op een bepaald moment zichzelf kan bijstaan. Naar iemand luisteren zodat die op een bepaald moment naar zichzelf kan luisteren. Iemand troosten zodat die op een bepaald moment zichzelf kan troosten. Van iemand houden zodat die op een bepaald moment van zichzelf kan houden. Wat ouders hopelijk doen.
Rouw is niet ziek maar gezond en noodzakelijk.
Meer lezen over rouw?
Geef een reactie