Een opleiding om ervaringsdeskundige te worden is vaak (maar niet altijd) nodig omdat persoonlijke ervaring pas ervaringskennis wordt door deze te delen met anderen, te analyseren, erop te reflecteren en te koppelen aan literatuur. Ook vraagt het inzetten van ervaringskennis specifieke vaardigheden. In een opleiding tot werker met ervaringsdeskundigheid wordt iemand hierop voorbereid.
Ervaringsdeskundigheid is een competentie en geen beroep. Iemand die werkt als ervaringsdeskundige zal dat meestal doen als ervaringswerker of beleidsadviseur (met ervaringsdeskundigheid). Dat vraagt dus ook andere specifieke competenties, zoals schrijfvaardigheid, mondelinge presentatie of hulpverlenerschap. Ook die kunnen in een passende opleiding worden geleerd.
Wat is ervaringsdeskundigheid
Ervaringsdeskundigheid is het vermogen om op grond van eigen herstelervaring voor anderen ruimte te maken voor herstel. De kennis die door reflectie op de eigen ervaringen en ervaringen van deelgenoten is vergaard, aangevuld met kennis uit andere bronnen, wordt op een professionele manier ingezet ten behoeve van anderen.
De ervaringsdeskundige heeft het vermogen ontwikkeld om:
- de eigen ervaringen met een ontwrichtende aandoening en het te boven komen ervan (herstel) in wederkerigheid in te zetten om anderen te ondersteunen bij het vinden of maken van ruimte voor hun persoonlijk herstelproces. De inbreng van de persoonlijke dimensies van herstel onderscheidt een ervaringsdeskundige van een reguliere hulpverlener.
- de eigen ervaringen met stigmatisering en empowerment in te zetten om een herstelondersteunende (maatschappelijke) omgeving en herstelondersteunende zorg te bevorderen. De beargumenteerde inbreng van deze aan den lijve ondervonden kennis voor de inrichting van herstelondersteunende zorg is onderscheiden van reguliere disciplines.
Het ontstaan van ervaringsdeskundigheid begint met reflecteren op eigen ervaringen met ontwrichting en herstel. De ervaringskennis wordt breder door uitwisseling van ervaringen met lotgenoten, raadplegen van literatuur en verdere analyse/reflectie.
De volgende stap is die naar ervaringsdeskundigheid. Deze komt tot stand door het aanleren van vaardigheden om de ervaringskennis professioneel te gaan inzetten.
Kerntaken
De drie kerntaken van de ervaringsdeskundige zijn:
Ondersteuning bij individuele herstelprocessen
De ervaringsdeskundige ondersteunt de cliënt bij het individuele herstelproces, bij zijn dagelijkse bezigheden en maatschappelijke participatie en emancipatie. Daartoe creëert hij vanuit (h)erkenning, reflectie en begrip ruimte zodat de cliënt zelf aan zijn herstelproces kan werken. De ondersteuning is een samenwerkingsproces waar, vanuit zelfbepaling, ook de omgeving bij betrokken kan worden. Dit zijn voor de cliënt belangrijke personen, maar ook maatschappelijke organisaties die ondersteuning bieden.
Inrichting van herstelondersteunende zorg
De ervaringsdeskundige ondersteunt en bevordert de inrichting van herstelondersteunende zorg. Deze component strekt zich uit binnen en buiten de ggz en gaat gepaard met culturele verandering en het tegengaan van stigmatisering. Dit betreft o.a. scholing, coaching en ondersteuning van medewerkers, de beïnvloeding van de cultuur en visie van de ggz, maar ook het bevorderen van samenwerking en aansluiting tussen ggz en andere maatschappelijke sectoren. Overkoepelend is het streven om het aanbod en inrichting van de zorg zo te veranderen dat zij daadwerkelijk aansluiten op de behoeften van de gebruikers van die zorg.
Creëren van maatschappelijke kansen
De ervaringsdeskundige draagt bij aan het scheppen van maatschappelijke ruimte en participatie. Hij gaat discriminatie en stigmatisering tegen door een positieve cultuur te scheppen. Hij draagt bij aan een compassievol klimaat waarin diversiteit leidraad is. Hij faciliteert het proces van empowerment door een vrije ruimte te genereren waarbinnen mensen in samenspraak met anderen zelf bepalen hoe zij hun leven vormgeven.
Voor de uitvoering van deze taken zet de ervaringsdeskundige eigen ervaringen in. Hij biedt hoop vanuit een doorleefd herstel en heeft kennis van binnenuit over herstel, empowerment en stigma.
Vrijwilligerswerk
Niet alle ervaringsdeskundigen willen of kunnen meteen in een betaalde baan aan de slag. Soms zijn de banen niet voorhanden of sluiten ze niet aan bij hun mogelijkheden en kwaliteiten. Soms schrikken mensen terug voor de consequenties van een overstap van uitkering naar een betaalde baan. Beschikbare functies zijn vaak laagbetaald en in deeltijd waardoor het salaris niet voldoende is om uit de uitkering te raken. Een keuze voor vrijwilligerswerk is dan ook vaak geen echte keuze.
Vrijwilligerswerk kan mensen een goede mogelijkheid bieden om in de luwte hun talent en ambitie te verkennen. Het biedt de instelling de mogelijkheid de inzet van ervaringsdeskundigheid te verkennen en talent en ambitie van mensen in de organisatie aan het licht brengen. Vrijwilligerswerk kan daarbij zowel een voorstadium zijn voor betaald werk als één van de beschikbare mogelijkheden om ervaringsdeskundigheid in te zetten.
De organisatie van de werkomstandigheden, onkostenvergoedingen dan wel beloning, moet goed geregeld zijn. Vrijwilligers die een uitkering hebben mogen maar beperkt bijverdienen. Een vrijwilligersvergoeding kan tijdelijk een welkome bijverdienste zijn maar biedt op den duur weinig perspectief. Door daarnaast scholing, nascholing of coaching aan te bieden kan een opstap naar de ontwikkeling van competenties voor een betaalde baan geboden worden, met eventueel inzet van een traject van Erkenning Verworven Competenties. Ook deelname aan congressen en symposia bevorderen de participatie en kennisuitwisseling.
Vrijwilligerswerk kan ook een meer permanente vorm voor participatie zijn. Ook hierbij kan gekeken worden naar (versterken van) belonende aspecten van het werk of leuke uitjes als leermogelijkheden in brede zin.
De keuze voor betaald of vrijwillig werk moet uiteindelijk gemaakt kunnen worden door de ervaringsdeskundige zelf. De instelling ondersteunt de ontwikkeling van ervarings deskundigheid en herstelondersteuning met de mogelijkheid van betaalde functies. Daarmee draagt de instelling tevens bij aan re-integratie van mensen die vaak al heel lang een grote afstand tot de arbeidsmarkt hebben.
Begeleiding bij weer werken
Soms hebben ervaringsdeskundigen, voordat ze beginnen aan de functie, langdurig niet gewerkt of hebben ze überhaupt nog nooit gewerkt. Er komt dan veel op de medewerker af: wennen aan een arbeidsritme, wennen aan het werknemer zijn, verder ontwikkelen van bepaalde vaardigheden en kennis en het omgaan met eventueel nog bestaande psychische kwetsbaarheden. Daarnaast is het vaak zoeken naar de manier waarop ervaringsdeskundigheid het best kan worden ingezet. Het weer gaan werken vraagt dus extra veel van de ervaringsdeskundige. Een goede inwerkperiode is daarom noodzakelijk.
Tips voor werkgevers:
- Bied een inwerkperiode op maat.
- Bied de ervaringsdeskundige begeleiding door een (senior) ervaringsdeskundige bij vragen rond de inzet van de eigen ervaringskennis.
- Bied de ervaringsdeskundige begeleiding bij re-integratie door een jobcoach/re-integratiecoach, met aandacht voor weer gaan werken, opbouw in uren/taken en financiële zaken (afspraken met uitkeringsinstanties).
- Wees open en duidelijk in verwachtingen, rollen en taken.
- Stem hierin steeds af met de ervaringsdeskundige. Wees alert op een te hoge druk of irreële verwachtingen vanuit de persoon zelf.
Tips voor ervaringsdeskundigen:
- Neem de tijd om te wennen aan de organisatie, je nieuwe rol en het weer aan het werk zijn. Geef duidelijk aan bij je leidinggevende wat je wilt en aankunt. Bouw het rustig op. Bewaak je eigen grenzen.
- Maak vooraf samen met je werkgever de financiële situatie met betrekking tot uitkeringen inzichtelijk, zodat je niet onverwachts voor verrassingen komt te staan.
- Ga niet alleen ‘zwemmen’, maar zorg dat je begeleiding ontvangt van een (senior) ervaringsdeskundige waarmee je kunt sparren.
- Ambitieus zijn mag, maar pas op dat je niet direct te veel verwacht van jezelf. Overcompenseren en het ervaren van een hoge druk zijn risico’s.
- Trek op tijd bij je leidinggevende aan de bel als rollen of taken niet helder zijn of als je het gevoel hebt niet te kunnen voldoen aan de verwachtingen van anderen of jezelf.
