In de psychiatrie wordt nog steeds veel nadruk gelegd op het stellen van een diagnose, in plaats van de zorgbehoeften. Psychologen en psychiaters zijn getraind in het herkennen van symptomen die passen binnen een DSM-classificatie. Er zijn ellenlange vragenlijsten, uitgebreide diagnostische interviews, IQ-tests, persoonlijkheidsprofielen, neuropsychologische onderzoeken — en dan is er eindelijk een etiket: depressie, psychose, borderline, ASS, ADHD, bipolair…
Maar wat heb je daar eigenlijk aan?
Diagnose is niet hetzelfde als zorg
In de somatische geneeskunde is een diagnose een hulpmiddel. Stel je hebt diabetes: dan geeft de diagnose directe informatie over je bloedsuikerspiegel, je risico op complicaties, en het soort zorg dat je nodig hebt. Je krijgt leefstijladvies, insuline of andere medicatie, en regelmatige controles. De diagnose leidt tot een duidelijk zorgpad.
In de psychiatrie werkt dat heel anders. Een diagnose als schizofrenie zegt vrijwel niets over de concrete hulp die iemand nodig heeft. De een met deze diagnose heeft baat bij rust, structuur en creatieve expressie, de ander bij traumatherapie, familiegesprekken of een sociaal netwerk. De ene persoon met een bipolaire kwetsbaarheid leeft prima zonder medicatie, de ander heeft intensieve begeleiding nodig.
Wat je wél nodig hebt: zicht op zorgbehoeften
Zorgbehoeften gaan over de vraag: Wat heb jij, als uniek persoon, nodig om je leven weer op de rit te krijgen? Dat gaat niet over labels, maar over steun op domeinen als:
- Wonen en veiligheid
- Werk of daginvulling
- Relaties en verbondenheid
- Lichamelijke gezondheid
- Zingeving
- Coping met emoties en stress
- Informatie en psycho-educatie
- Praktische ondersteuning
De Camberwell Assessment of Need is een instrument dat precies daarop ingaat. Het kijkt naar wat mensen nodig hebben op allerlei levensdomeinen, en maakt daarbij onderscheid tussen wat iemand al krijgt en wat er nog ontbreekt. Die informatie is veel bruikbaarder voor hulpverlening dan een DSM-diagnose.
Transdiagnostisch denken: voorbij de hokjes
Steeds meer onderzoekers en praktijkmensen pleiten voor een transdiagnostische benadering. Dat betekent: kijken naar behoeften, kwetsbaarheden en krachten die niet afhangen van één specifieke diagnose. Veel psychisch lijden is niet netjes op te splitsen in aparte hokjes, en veel hulpvragen komen bij verschillende diagnoses voor. Denk aan eenzaamheid, trauma, slaapproblemen, identiteitsvragen, angst, overprikkeling, zingevingscrisis — die zijn diagnose-overstijgend.
Als je als behandelaar transdiagnostisch kijkt, focus je niet op het benoemen van “wat iemand heeft”, maar op “wat iemand meemaakt en nodig heeft”. Daarmee voorkom je medicalisering, overdiagnostiek en eindeloze etikettering zonder plan.
Waarom dan toch die diagnostiek?
De huidige GGZ is zo ingericht dat je een diagnose nodig hebt om zorg te krijgen. Zonder etiket geen toegang, geen financiering. En dus wordt er veel geld en tijd gestoken in diagnostiek — ook al levert het voor de cliënt vaak weinig op. Een persoonlijkheidsonderzoek van 12 sessies? Mooi voor de rapportage, maar zelden leidend voor de behandeling.
Stel je voor dat we die energie zouden steken in het écht goed in kaart brengen van zorgbehoeften. Niet: “U heeft borderline kenmerken en een verhoogde score op schaal X.” Maar: “U zoekt stabiliteit, veilige relaties, erkenning van trauma, en hulp bij het omgaan met innerlijke chaos.”
Dat is de taal van herstel, van verbinding, van menselijkheid.
Tijd voor een omkering
Laten we stoppen met de illusie dat een diagnose duidelijkheid geeft en ons meer richten op de zorgbehoeften. Laten we gaan luisteren naar mensen, hun context, hun worsteling, en hun kracht. Laten we als standaard beginnen met de vraag: Waar heeft u nú behoefte aan? En daar onze zorg op afstemmen. Want niemand herstelt van een etiket. Maar wél van erkenning, steun, en betekenisvolle hulp.
Meer lezen over Diagnose en zorgbehoeften?
- Het CHIME begrippenkader van herstel
- Gevoeligheden-diagnostiek, heruitvinden van de GGZ diagnostiek
- De Relatie als sleutel tot verandering – Over verbinding bij herstel
- Verschillende vormen van behandeling
Behoefte om te brainstormen over je herstel?
Klaar om aan de slag te gaan? Onze PsychoseNet chatprofessionals staan voor je klaar.
Verder lezen over goede zorg en GGZ?
Onderstaande boeken zijn geschreven door hoogleraar Jim van Os. In deze eerlijke boeken lees je meer over psychose, trauma, de nieuwe GGZ, herstel en veel meer.
