Soms voelt het alsof we in de GGZ gevangen zitten in een oud ritueel. Iemand komt binnen met psychische pijn — unieke, persoonlijke, vaak verwarrende ervaringen — en wat doen wij? We gaan aan de slag met specialistische diagnostiek. Een klinisch psycholoog of psychiater gaat dan grondig onderzoeken wat er met iemand aan de hand is. Dat klinkt logisch, professioneel zelfs. Maar is het ook helpend? Is het tijd voor diagnostiek op basis van gevoeligheden?
Is diagnostiek helpend?
Steeds meer wetenschappelijke inzichten laten iets opmerkelijks zien: psychisch lijden is niet te vatten in nette hokjes. Het is geen gestandaardiseerd ziektebeeld dat je kunt afvinken op een lijst. Ieder mens die lijdt, doet dat op zijn of haar eigen manier — verweven met de levensgeschiedenis, de sociale context, en de gebeurtenissen die iemand heeft meegemaakt. Toch doen we alsof die unieke ervaring een ‘entiteit’ is die we kunnen benoemen: schizofrenie, bipolair, schizoaffectief. Alsof er een objectieve waarheid is die wij als professionals moeten vastleggen. Maar die waarheid blijkt helemaal niet te bestaan.
Wat we eigenlijk doen, is reduceren. We nemen een complexe, persoonlijke ervaring en maken er een gestandaardiseerde ziekte van. Daarmee verplaatsen we het gesprek van de ervaring naar de classificatie. En precies dáár gaat het mis.
We zijn verleerd om werkelijk naar de ervaring toe te gaan
Misschien zijn we er zelfs een beetje bang voor geworden. Want het vraagt moed, verwondering en nieuwsgierigheid om met iemand te gaan zitten en te vragen: Wat is er gebeurd? Niet: wat heb je? Maar: wat betekent deze ervaring voor jou? Hoe verhoudt het zich tot jouw leven, jouw kwetsbaarheden, jouw krachten? Wat laat deze pijn ons zien over wie jij bent en wat je hebt meegemaakt?
Een meer helpende benadering begint met vier fundamentele vragen:
- Wat is er gebeurd? – Welke ervaringen, gebeurtenissen of omstandigheden liggen aan deze psychische pijn ten grondslag?
- Welke plek moeten we dit geven in je mix van gevoeligheden en talenten? – Gegeven jouw mix van gevoeligheden en talenten, hoe kunnen we deze ervaring begrijpen?
- Wat betekent dit voor jouw leven? – Wat wil jij met je leven, en hoe beïnvloedt deze pijn jouw weg daarnaartoe?
- Wat is er nodig? – Wat vraagt het van jou, je omgeving en eventueel van ons, om stappen te zetten richting herstel?
Gevoeligheden-diagnostiek
In plaats van diagnostiek als indeling in ziekteklassen, zou je kunnen spreken van gevoeligheden-diagnostiek. Zoals Bill George van Anoiksis voorstelde: “laten we die twintig verschillende psychose-diagnoses vervangen door één heldere term: psychosegevoeligheid.” Iedereen heeft die in zekere mate, maar sommigen lopen er keihard tegenaan. Dan is het tijd om te leren: hoe leef ik met mijn gevoeligheid? Hoe kanaliseer ik haar, hoe geef ik haar een plek?
En zo kunnen we ook spreken over stemmingsgevoeligheid, bipolaire gevoeligheid, angstgevoeligheid, verslavingsgevoeligheid of neurodiversiteit. Begrippen die geen ziekten zijn, maar uitnodigingen tot begrijpen, samen zoeken, en ondersteunen.
Laten we dus de diagnostiek niet afschaffen, maar heruitvinden
Niet langer als classificatie-instrument, maar als gezamenlijke zoektocht. Geen stempel, maar een brug. Van pijn naar betekenis. Van probleem naar perspectief. Van standaard naar uniek. Want uiteindelijk is dat waar herstel begint: bij echt gezien worden.
Meer lezen van Jim van Os?
Meer lezen over diagnostiek gebaseerd op gevoeligheden?
- De DSM-5 voorbij! – Jim van Os
- Nu vertrouw ik psychiaters als ik psychotisch ben – May-May en Jim van Os
- Het belang van diagnostiek – interview met Jim van Os
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Ken je de PsychoseNet Shop al?
Goede boeken over de Nieuwe GGZ, Psychosegevoeligheid, Trauma en nog veel meer!
